Thời
đại là một khái niệm khoa học dùng để phân kỳ lịch sử xã hội, phân biệt những
nấc thang phát triển của xã hội loài người.[1] Thời đại,
được tiếp cận ở đây là từ góc độ triết
học - chính trị - xã hội, nghĩa là đi từ điểm xuất phát con người làm nên
lịch sử và tổ chức nên đời sống xã hội của mình; lịch sử nhân loại là một quá
trình phát triển hết sức lâu dài, quanh co, phức tạp bắt đầu từ mông muội, dã
man tới văn minh, hiện đại như ngày nay. Bằng tư duy lý luận, con người có thể
nhận thức được quá trình lịch sử của mình. Để làm rõ sự khác nhau của những nấc
thang xã hội, cần chỉ rõ: Nền tảng vật chất, bản chất, bộ mặt và quy luật vận
động phát triển của chế độ chính trị - xã hội. Thời đại, thực chất là sự phân kỳ, chia các nấc thang lịch sử xã
hội loài người. Theo V.I. Lênin, thời đại còn là thời kỳ, giai đoạn lịch
sử; từ đó có thể tiến hành phân chia thời đại lớn thành các thời đại nhỏ, thành
các thời kỳ, giai đoạn cụ thể trong đó. Chẳng hạn, có thể phân chia thời đại tư
bản chủ nghĩa thành các giai đoạn: tư bản tự do cạnh tranh, tư bản độc quyền và
tư bản hiện đại ngày nay.Cơ sở phân chia thời đại: từ HTKT- XH và giai cấp trung
tâm trong xã hội. Mác viết : “ chúng ta không thể xét một thời đại cách mạng
căn cứ theo ý thức của chính bản thân thời đại đó được. Trái lại phải giải
thích ý thức đó bằng mâu thuẫn của đời sống vật chất, bằng sự xung đột giữa
những điều kiện sản xuất và những điều kiện của năng xuất... Về đại thể, có thể
coi phương thức sản xuất á châu, cổ đại, phong kiến và tư sản hiện đại là những
thời đại ngày càng tiến lên trong lịch sử các hình thái kinh kế của xã hội”[2]. Sự phân chia lịch sử thành các
thời đại khác nhau, không phải một cách chủ quan, tùy tiện theo ý muốn của con
người mà là dựa trên những dấu hiệu,
những đặc điểm bản chất của nó, nghĩa là phải dựa trên những tiêu chuẩn (tiêu
chí) khách quan, khoa học để phân chia. Qua đó có thể phân biệt được sự
khác nhau về chất của các thời đại, các nấc thang lịch sử khác nhau.
V.I. Lênin đã từng chỉ rõ và nhấn
mạnh rằng chỉ trên cơ sở hiểu đúng thời đại, “chúng ta mới có thể định ra đúng
đắn sách lược của chúng ta; và chỉ có dựa trên cơ sở hiểu biết những đặc điểm
cơ bản của một thời đại, chúng ta mới có thể tính đến những đặc điểm chi tiết
của nước này hay nước nọ”[3]
Như vậy, theo V.I. Lênin, việc
nhận thức đúng thời đại mang ý nghĩa trọng đại ở tầm chiến lược đối với con
người, nhất là đối với những người cách mạng, bởi lẽ:
Thứ
nhất, hiểu đúng
thời đại, tức là nắm bắt được bản chất, quy luật, xu hướng vận động phát triển
tất yếu của thời đại - đó là cơ sở khoa học, là điều kiện tiên quyết để những
người cách mạng định ra đường lối chiến lược, sách lược đúng đắn trong cuộc đấu
tranh nhằm xóa bỏ trật tự xã hội cũ lỗi thời lạc hậu, xây dựng một xã hội mới
tiến bộ hơn.
Thứ
hai, hiểu đúng
thời đại, nắm bắt được quy luật chung, đặc điểm chung, cơ bản của thời đại còn
là cơ sở để những người cách mạng tiến hành vận dụng sáng tạo quy luật chung
vào đặc thù của một nước cụ thể, tức là “cá biệt hóa” cái chung vào cái riêng
phù hợp với “những đặc điểm chi tiết” của từng nước, tránh được sự giáo điều
kinh viện.
Bởi lẽ, lịch sử của nhân loại đã
khẳng định không thể có mô hình phát triển chung cho mọi quốc gia dân tộc, vì
sự phát triển của mỗi nước, ngoài bị chi phối bởi quy luật chung, còn chịu sự
quy định của các quy luật đặc thù và đặc điểm truyền thống văn hóa riêng của
từng quốc gia dân tộc cụ thể.
Qua đây cho thấy “Sự nhận thức
sai lệch về thời đại chắc chắn đưa lại những tổn thất cho sự nghiệp cách mạng
của giai cấp công nhân và nhân dân lao động, cho sự nghiệp giải phóng của các
dân tộc và sự nghiệp giải phóng con người”[4].
Thực tiễn trên bình diện quốc tế
hiện nay đã và đang đặt ra rất nhiều vấn đề bức thiết, có liên quan trực tiếp
đến sự cần thiết phải nhận thức thời đại ngày nay, nổi lên là 3 vấn đề lớn sau
đây:
Một
là, chế độ xã
hội chủ nghĩa ở Liên Xô và Đông Âu sụp đổ, chủ nghĩa xã hội đang tạm thời lâm
vào thoái trào, trong khi đó chủ nghĩa tư bản vẫn còn khả năng điều chỉnh,
thích nghi để phát triển. Chủ nghĩa xã hội không còn tồn tại với tư cách là một
hệ thống thế giới như trước đây mà chỉ còn lại một số nước như Trung Quốc, Việt
Trước thực tế này, đã có không ít
người, thậm chí có cả người cách mạng cũng tỏ ra hoang mang, dao động, dẫn đến
từ bỏ mục tiêu lý tưởng; còn kẻ thù của chủ nghĩa xã hội thì lớn tiếng cho rằng
thời đại ngày nay vẫn là thời đại của chủ nghĩa tư bản!
Hai
là, cuộc cách
mạng khoa học và công nghệ hiện đại đã và đang đưa loài người bước vào kỷ
nguyên mới, kỷ nguyên của sự phát triển xã hội dựa trên cơ sở nền kinh tế tri
thức
Từ sự biến đổi này, đã xuất hiện
quan điểm cho thời đại ngày nay không phải là thời đại của chủ nghĩa tư bản và
cũng không phải là thời đại của chủ nghĩa xã hội, mà là thời đại “hậu công
nghiệp”, thời đại “văn minh tin học”, “văn minh trí tuệ”...
Ba là, vấn đề giai cấp và dân tộc, nhất là lợi ích quốc gia dân tộc đang nổi
lên và diễn ra hết sức phức tạp. Các nước đã và đang thực hiện ưu tiên đặt
lợi ích quốc gia dân tộc lên hàng đầu trong xử lý các quan hệ quốc tế.
Căn cứ vào đặc điểm này, nhiều
người đã cho rằng thời đại ngày nay là thời đại của quốc gia dân tộc chứ không
còn là thời đại quốc tế vô sản.
Với những biến đổi nhanh chóng và
phức tạp trên của đời sống quốc tế, để nhận thức đúng bản chất của thời đại
ngày nay, đòi hỏi chúng ta phải có cách tiếp cận khoa học về thời đại.
[1]
Hội đông Trung ương chỉ đạo biên soạn giáo trình quốc gia các bộ môn
khoa học Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh: Giáo trình chủ nghĩa xã hội khoa
học, Nxb.CTQG, Hà Nội, 2010, tr. 200.
[2] V. I. Lênin, tt, t1, Sđd, tr. 161
[3] V.I.Lênin: Toàn tập, NXB. Tiến
bộ, Matxcowva, 1980, tập 26, tr. 174.
[4] .Một số vấn đề về chủ nghĩa Mác
– Lênin trong thời đại hiện nay, Nxb, Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1996, tr.124.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét