Phương pháp luận nghiên cứu của chủ nghĩa xã hội khoa học

 

Là một bộ phận hợp thành chủ nghĩa Mác-Lênin, chủ nghĩa xã hội khoa học sử dụng phương pháp luận chung nhất của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử để nghiên cứu, luận giải những quy luật, tính quy luật xã hội - chính trị của quá trình phát sinh, phát triển hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa. Vì vậy, khi nghiên cứu, xem xét các hiện tượng chính trị - xã hội phải luôn quán triệt quan điểm khách quan, toàn diện, lịch sử, cụ thể và phát triển. Quá trình phân tích các hiện tượng chính trị - xã hội phải gắn với điều kiện, hoàn cảnh kinh tế, chính trị, xã hội nhất định. Phải tôn trọng khách quan, xuất phát từ điều kiện khách quan để tìm ra con đường, biện pháp cách mạng đúng đắn trong cải tạo, xây dựng chủ nghĩa xã hội. Kiên quyết chống mọi biểu hiện chủ quan, duy ý chí, bất chấp quy luật khách quan; chủ động đề phòng, ngăn chặn khuynh hướng giáo điều, dập khuôn máy móc. Khi nghiên cứu phải kết hợp giữa cái chung với cái riêng, cái phổ biến với cái đặc thù. Phương pháp kết hợp lịch sử - lôgíc. Trên cơ sở những tư liệu thực tiễn của các sự thật lịch sử mà phân tích để rút ra những nhận định, khái quát về lý luận có kết cấu chặt chẽ, khoa học - tức là rút ra được lôgíc của lịch sử, không dừng lại ở sự liệt kê các sự kiện lịch sử. Các nhà kinh điển của chủ nghĩa xã hội khoa học đã là những tấm gương mẫu mực về sử dụng phương pháp kết hợp lịch sử - lôgíc khi phân tích lịch sử nhân loại, đặc biệt là về sự phát triển các phương thức sản xuất để rút ra được lôgíc của quá trình vận động, biến đổi của lịch sử để chỉ rõ rằng sự diệt vong của chủ nghĩa tư bản và thắng lợi của chủ nghĩa cộng sản là tất yếu như nhau. Phương pháp kết hợp chặt chẽ giữa lý luận với thực tiễn. Là một học thuyết chính trị - xã hội ra đời trên mảnh đất hiện thực của phong trào cộng sản và công nhân quốc tế. Do vậy, việc tổng kết thực tiễn để bổ sung, phát triển lý luận là nguyên tắc quan trọng của chủ nghĩa Mác - Lênin nói chung và chủ nghĩa xã hội khoa học nói riêng. Nếu thoát ly thực tiễn tình hình kinh tế, xã hội, giai cấp và đấu tranh giai cấp trong những giai đoạn lịch sử nhất định thì những nghiên cứu của Chủ nghĩa xã hội khoa học sẽ trở nên chung chung, trừu tượng, tư biện và không có sức thuyết phục, không mang lại hiệu quả, thậm chí phải trả giá đắt cho những quyết sách chính trị sai lầm từ suy diễn chủ quan. Do đó, phải từ thực tiễn chính trị - xã hội rút ra những kết luận về lý luận để từ đó quay lại chỉ đạo hoạt động thực tiễn. Đồng thời, mọi chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng Cộng sản phải bám sát cuộc sống và tình hình chính trị - xã hội trong nước và quốc tế, tức là phải có cơ sở lý luận, thực tiễn khoa học. Phương pháp khảo sát và phân tích về mặt xã hội - chính trị  dựa trên các điều kiện kinh tế - xã hội cụ thể.  Khi nghiên cứu một xã hội cụ thể, đặc biệt là trong điều kiện của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, phải luôn nhạy bén về chính trị trước tất cả các hoạt động và quan hệ xã hội. Trong xã hội có giai cấp và đấu tranh giai cấp thì mọi hoạt động, quan hệ xã hội đều có nhân tố chính trị chi phối, nhưng nó lại có vẻ “đứng đằng sau hậu trường” (thậm chí cố tình che đậy như trong các đảng và chính phủ tư sản cầm quyền). Không chú ý phương pháp khảo sát và phân tích về mặt xã hội - chính trị, không có nhạy bén chính trị và lập trường - bản lĩnh chính trị vững vàng thì dễ mơ hồ, nhầm lẫn, sai lệch. Khi nghiên cứu các lĩnh vực của đời sống xã hội đều dưới góc độ chính trị - xã hội, phải tiếp thu có chọn lọc những giá trị của quá khứ và của thời đại. Các phương pháp có tính liên ngành. Là khoa học thuộc nhóm các khoa học xã hội và nhân văn, chủ nghĩa xã hội khoa học sử dụng các phương pháp liên ngành như: phương pháp phân tích, tổng hợp, thống kê, so sánh, điều tra xã hội học, sơ đồ hoá, mô hình hóa… để nghiên cứu những khía cạnh chính trị - xã hội của các mặt hoạt động trong xã hội có giai cấp, đặc biệt là trong chủ nghĩa tư bản và trong chủ nghĩa xã hội. Sư dụng phương pháp này giúp cho việc khái quát lý luận có cơ sở vững chắc dựa trên những dữ kiện, những công trình điều tra, khảo sát, những số liệu thống kê, thăm dò dư luận