Tham dự hội thảo có các đồng chí: Trung tướng Trương Thiên Tô, Phó chủ nhiệm Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam; Lê Hải Bình, Ủy viên dự khuyết Trung ương Đảng, Thứ trưởng Thường trực Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch; Triệu Tài Vinh, Phó trưởng ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương.

Tham dự còn có đại biểu lãnh đạo các bộ, ngành, Trung ương, địa phương, các văn nghệ sĩ có sáng tác tiêu biểu, tâm huyết về đề tài lực lượng vũ trang chiến tranh cách mạng.

Đồng chủ trì hội thảo có các đồng chí: Trung tướng Nguyễn Văn Đức, Cục trưởng Cục Tuyên huấn; Đại tá, nhà văn Phạm Văn Trường, Giám đốc, Tổng biên tập Nhà xuất bản Quân đội nhân dân; Đại tá, nhà văn Nguyễn Bình Phương, Phó chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam, Tổng biên tập Tạp chí Văn nghệ Quân đội.

Phát biểu chỉ đạo hội thảo, Trung ương Trương Thiên Tô đề nghị các đại biểu phân tích, luận giải sâu sắc những thành tựu nổi bật, đóng góp quý giá của văn học, nghệ thuật trong việc tôn vinh, lan tỏa phẩm chất cao đẹp Bộ đội Cụ Hồ. Đồng thời, trên tinh thần thẳng thắn, cầu thị, chỉ rõ những hạn chế, bất cập trong công tác lãnh đạo, chỉ đạo, quản lý và tổ chức các hoạt động văn học, nghệ thuật trong Quân đội. Từ đó rút ra những bài học kinh nghiệm quý báu, tạo nền tảng vững chắc để tiếp tục phát triển đúng định hướng, hiệu quả hơn trong thời gian tới.

Đồng chí Phó chủ nhiệm Tổng cục Chính trị đề nghị các đại biểu đề xuất các giải pháp mang tính chiến lược và đột phá trong thời gian tới, để góp phần khuyến khích, phát triển văn học, nghệ thuật trong Quân đội, trọng tâm là đề tài lực lượng vũ trang, chiến tranh cách mạng, đáp ứng nhu cầu thưởng thức của cán bộ, chiến sĩ và nhân dân, góp phần vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc trong tình hình mới, cụ thể hóa, thực hiện thắng lợi các nghị quyết quan trọng của Đảng và Quân ủy Trung ương, trực tiếp là Kết luận số 84-KL/ TW ngày 21-6-2024 của Bộ Chính trị khóa XIII về tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 23-NQ/TW của Bộ Chính trị khóa X “về tiếp tục xây dựng và phát triển văn học, nghệ thuật trong thời kỳ mới”.

Các đại biểu đã khẳng định, 50 năm qua, văn học, nghệ thuật trong Quân đội nói chung, văn học, nghệ thuật về đề tài lực lượng vũ trang, chiến tranh cách mạng nói riêng đã thể hiện vai trò và những thành tựu to lớn, góp phần xây dựng và phát triển nền văn học, nghệ thuật Việt Nam trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Mảng đề tài này luôn kế thừa và phát huy thành tựu rực rỡ ở giai đoạn trước đó. Do độ lùi thời gian, có những góc nhìn mới mẻ, đa chiều và đã đạt được những thành tựu mới hết sức quan trọng. Văn học, nghệ thuật có sự phát triển không chỉ về nội dung tư tưởng mà cả ở hình thức biểu hiện. Dù không còn giữ vị trí hàng đầu như trong giai đoạn văn nghệ 1945-1975, nhưng dòng văn học, nghệ thuật về đề tài lực lượng vũ trang, chiến tranh cách mạng giai đoạn này vẫn luôn là dòng chảy quan trọng, xuyên suốt, có sức định hướng và lan tỏa mạnh mẽ trong đời sống văn nghệ nước nhà.

Đại tá, nhà văn Chu Lai nhấn mạnh: Đề tài chiến tranh là “siêu đề tài” và nhân vật người lính là “siêu nhân vật”. Đề tài này không chỉ bó hẹp trong phạm vi người lính và chiến tranh, nó động chạm và tác động sâu sắc đến các đề tài khác.

Nhiều tham luận cũng đi sâu làm rõ thành tựu văn học, nghệ thuật 50 năm qua trên các loại hình như văn học (bài viết của các nhà văn, nhà thơ: Anh Ngọc, Vương Trọng, Hà Lâm Kỳ, Nguyễn Thanh Hải, Đỗ Ngọc Yên, Nguyễn Việt Chiến…); trong âm nhạc, mỹ thuật, sân khấu, điện ảnh… (bài viết của các đồng chí: Đại tá Nguyễn Công Hải; Đại tá, NSND Vũ Tự Long; Đại tá, NSND Nguyễn Xuân Bắc; Đại tá Lê Vũ Huy…). Một số bài viết thông qua phân tích giá trị của một số tác phẩm tiêu biểu đã cho thấy sức sống mãnh liệt của các tác phẩm về đề tài này (các tham luận của: GS, TS Trần Đăng Suyền, TS Đỗ Hải Ninh, nhà thơ Trần Anh Thái, nhà thơ Nguyễn Hữu Quý,…).

Hội thảo đã nhận được một số tham luận của các tác giả hồi ức lại chặng đường sáng tạo nghệ thuật của mình đã cho thấy rõ, để có được những tác phẩm văn học, nghệ thuật là cả một sự trăn trở, lao tâm khổ tứ, rút ruột nhả tơ và cả sự dấn thân, hy sinh rất đáng ghi nhận, trân trọng (đó là tham luận của các nhà văn: Nguyễn Bảo, Chu Lai, Vương Trọng, Nguyễn Đức Mậu, Châu La Việt, Trần Văn Tuấn, Nguyễn Minh Ngọc, Nguyễn Việt Chiến…).

Nói về thành tựu của văn học, nghệ thuật về đề tài lực lượng vũ trang, chiến tranh cách mạng trong 50 năm qua, thì không thể không nhắc đến kết quả là đã có rất nhiều tác phẩm xuất sắc đã được trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh, Giải thưởng Nhà nước về văn học, nghệ thuật, các giải thưởng của Bộ Quốc phòng, Liên hiệp các hội văn học, nghệ thuật Việt Nam, các hội chuyên ngành, giải thưởng quốc tế… song điều quan trọng nhất là mảng văn học, nghệ thuật này đã đứng vững trong lòng các thế hệ công chúng, được công chúng đón nhận và vì thế mà sức sống vẫn bền lâu.

Bên cạnh thành tựu lớn, mang tính chủ đạo, các đại biểu cũng chỉ rõ những hạn chế và nguyên nhân, rút ra bài học kinh nghiệm quý báu trong sáng tác, quảng bá văn học, nghệ thuật về đề tài này. Cụ thể là, số lượng tác phẩm tuy nhiều, song còn ít tác phẩm có giá trị cao về tư tưởng và nghệ thuật; còn rất thiếu vắng các tác phẩm về đề tài đương đại, về hình tượng Bộ đội Cụ Hồ, về người chiến sĩ hôm nay. Sự thiếu hụt về lực lượng có chuyên môn sâu về sáng tác, biểu diễn, thể hiện văn học, nghệ thuật cũng như đội ngũ quản lý.

Ngoài ra, xu hướng du nhập các sản phẩm văn hóa lai căng, thậm chí phi văn hóa, phản văn hóa, gây nhiễu loạn về giá trị văn hóa truyền thống. Một số ít văn nghệ sĩ có biểu hiện xa lánh những vấn đề lớn lao của đất nước, chạy theo đề tài nhỏ nhặt, tầm thường, chiều theo thị hiếu thấp kém của một bộ phận công chúng, hạ thấp chức năng giáo dục, chạy theo xu hướng giải trí một chiều. Một số trường hợp có biểu hiện cực đoan, chỉ tập trung tô đậm mặt đen tối, tiêu cực, thậm chí xuyên tạc, bóp méo, xét lại lịch sử, “giải thiêng” nhân vật lịch sử… Các thế lực thù địch, phản động triệt để lợi dụng internet, mạng xã hội để chống phá và truyền bá lối sống tư bản, thực hiện “phi chính trị hóa” quân đội. Các hiện tượng tiêu cực và tệ nạn xã hội nảy sinh từ mặt trái kinh tế thị trường tác động đến văn học, nghệ thuật.

Sức sống mãnh liệt của văn học, nghệ thuật về đề tài lực lượng vũ trang, chiến tranh cách mạng
 Tiến sĩ Ngô Phương Lan, Chủ tịch Hiệp hội Xúc tiến phát triển điện ảnh Việt Nam phát biểu.

Hội thảo đã góp phần nêu ra những đề xuất mang tính chiến lược, hướng đi mới cho văn học, nghệ thuật về đề tài lực lượng vũ trang, chiến tranh cách mạng trong thời kỳ mới.

Nhiều tham luận nêu bật vấn đề cần phải tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, sự quan tâm chỉ đạo, đầu tư của Nhà nước, Bộ Quốc phòng, Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam bằng các cơ chế, chính sách và cả nguồn lực cho văn học, nghệ thuật nói chung, về đề tài lực lượng vũ trang, chiến tranh cách mạng nói riêng. Nâng cao nhận thức về vị trí, vai trò, tầm quan trọng của văn học, nghệ thuật về đề tài này trong công cuộc đổi mới, hội nhập và phát triển đất nước hiện nay và khẳng định, đề tài này vẫn là “vỉa quặng lớn” chưa bao giờ là cạn kiệt (bài viết của nhà văn Trần Văn Tuấn); chiến tranh và người lính là vấn đề muôn thuở của văn chương (bài viết của PGS, TS Phạm Quang Long).

Có tham luận nêu vấn đề, để có được nhiều tác phẩm và tác phẩm tốt thì Nhà nước phải đặt hàng (bài viết của PGS, TS Phạm Thành Hưng); phải tiếp tục tổ chức tốt các trại sáng tác, hỗ trợ, đầu tư, khích lệ các văn nghệ sĩ sáng tác (Nhà văn Nguyễn Minh Ngọc). Trong quân đội, các tham luận cũng chỉ ra cần phải nâng cao hơn nữa nhận thức và trách nhiệm chỉ đạo của cấp ủy Đảng, cán bộ chủ trì, nhất là cán bộ chính trị, cơ quan chính trị các cấp đối với hoạt động văn học, nghệ thuật. Các cơ quan, đơn vị làm công tác quản lý văn học, nghệ thuật cần phải tiếp tục tham mưu, xây dựng kế hoạch và triển khai hiệu quả các hoạt động trọng điểm của Bộ Quốc phòng về văn hóa, văn học, nghệ thuật, báo chí về đề tài lực lượng vũ trang, chiến tranh cách mạng, tham mưu định hướng, xây dựng chính sách hỗ trợ, đầu tư cả bề rộng và chiều sâu, sơ kết, tổng kết, khen thưởng, tôn vinh xứng đáng các tác phẩm tiêu biểu với đội ngũ sáng tác và cả trong đội ngũ những người thể hiện, biểu diễn, quảng bá tác phẩm…


 Hội thảo quy tụ nhiều văn nghệ sĩ tên tuổi.

Các bài tham luận cũng tập trung nêu bật vai trò, trách nhiệm lớn lao của các văn nghệ sĩ (đội ngũ sáng tác, thể hiện, biểu diễn nghệ thuật, quảng bá, phát hành…) đối với đề tài lực lượng vũ trang, chiến tranh cách mạng. Trước thực trạng là chiến tranh đã lùi xa, đội ngũ người cầm bút qua thực tiễn chiến tranh còn lại không nhiều, tuổi đã cao, sức đã giảm, bút lực cũng không còn được như thời đỉnh cao, mà đội ngũ trẻ thì còn mỏng, yếu, không qua thực tế chiến tranh nên ít tâm huyết, mặn mà với đề tài. Nhưng “Chiến tranh và người lính là đề tài lớn nhưng hầu như chưa có tác phẩm nào chạm đến đỉnh cao của nó” nói như nhà văn Chu Lai; và câu hỏi vẫn không dễ trả lời. Nhưng cũng lại thấy kỳ vọng khi nhà văn Chu Lai nêu rằng: “Thế hệ này chưa làm được thì thế hệ sau sẽ làm”.

Nhiều ý kiến cho rằng, bản thân văn nghệ sĩ phải chủ động tìm tòi, khai thác tư liệu chiến tranh thông qua các chuyến đi thực tế về các chiến trường xưa, tìm tòi nghiên cứu các tài liệu, hiện vật lịch sử, các nhân chứng lịch sử cả hai phía, để có góc nhìn chân thực, khách quan hơn về chiến tranh.

Nhà văn Nguyễn Minh Ngọc nêu vấn đề cần phải quan tâm tạo điều kiện để văn nghệ sĩ (kể cả văn nghệ sĩ ngoài Quân đội) được thâm nhập thực tế “ba cùng” với bộ đội ở mọi nơi, mọi lúc, hiểu sâu, biết rõ và đồng cảm với hơi thở cuộc sống người lính, nhất là những nơi khó khăn, gian khổ, biên giới, hải đảo… và rất tâm đắc với nhận định của ông: "Đề tài ở ngay trái tim của người viết".

Còn với nhà văn Hồ Kiên Giang thì lại trăn trở khi mà đội ngũ “những người trong cuộc”, tức là các cây bút hiện đang tại ngũ, có quá ít thời gian để dành cho việc sáng tác, nhưng anh cũng thẳng thắn chỉ ra rằng “bộ đội không viết về bộ đội thì ai sẽ viết về họ?”, ý muốn nói rằng, người lính thời bình vừa là đối tượng phản ánh của văn học, nghệ thuật, nhưng cũng cần phải khơi dậy tiềm năng sáng tác trong chính họ để có được những tác phẩm hay, chân thực nhất về người chiến sĩ hôm nay.

Một trong những vấn đề cũng nhiều tham luận quan tâm, đó là việc quảng bá, truyền thông các tác phẩm văn học, nghệ thuật về đề tài này cần phải được đẩy mạnh hơn nữa, bằng nhiều hình thức, cách thức, thông qua các sản phẩm truyền thông và cả các nền tảng số, để đa dạng hóa phương thức phát hành và quảng bá tác phẩm. Bên cạnh đó cần phải mở rộng giao lưu, hợp tác quốc tế để văn học, nghệ thuật nói chung, văn học, nghệ thuật về đề tài lực lượng vũ trang, chiến tranh cách mạng nói riêng không bị bó hẹp trong nước mà tiếp cận sâu rộng hơn trên thị trường văn học, nghệ thuật thế giới.

Phát biểu kết luận hội thảo, Đại tá, nhà văn Phạm Văn Trường nhấn mạnh: Hội thảo tiếp tục khẳng định vai trò, vị trí và sức sống mãnh liệt của văn học, nghệ thuật về đề tài lực lượng vũ trang, chiến tranh cách mạng trong nền văn học, nghệ thuật Việt Nam hiện nay; đồng thời thông qua những định hướng và giải pháp thiết thực, tin tưởng rằng, dưới sự lãnh đạo của Đảng, chính sách của Nhà nước, sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo của Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng và Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam; tham mưu đắc lực của các cơ quan chức năng, cơ quan quản lý văn học, nghệ thuật và sự tâm huyết, dấn thân, sức sáng tạo của chính đội ngũ văn nghệ sĩ, trong thời gian tới, sẽ có nhiều thành tựu mới với nhiều tác phẩm xứng tầm với những chiến công vĩ đại của dân tộc anh hùng, Quân đội nhân dân Việt Nam anh hùng, cũng như phản ánh đậm nét, hiệu quả hơn nữa hình ảnh Bộ đội Cụ Hồ thời kỳ mới.