Mâu thuẫn giữa các nước đang phát triển và chậm phát triển với các nước tư bản phát triển trong cuộc đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc, ổn định, phát triển và tiến bộ xã hội.

 

Mâu thuẫn này hình thành và phát triển bắt đầu từ khi chủ nghĩa tư bản chuyển thành chủ nghĩa đế quốc, tiến hành các cuộc chiến tranh xâm lược thuộc địa. Lúc đầu là mâu thuẫn giữa các dân tộc thuộc địa với các nước đế quốc thực hiện chính sách thực dân. Sau khi phong trào giải phóng dân tộc làm tan rã chủ nghĩa thực dân kiểu cũ, các nước giành được độc lập dân tộc về chính trị thì mâu thuẫn này phát triển thành mâu thuẫn giữa chủ nghĩa thực dân mới với nền độc lập dân tộc thực sự và nhu cầu bình đẳng và phát triển của các nước. Hiện nay, hệ thống thuộc địa của chủ nghĩa thực dân kiểu cũ bị xoá bỏ, nhưng sự độc lập về chính trị của các nước này chưa mang lại ngay phát triển phồn vinh và bình đẳng trong quan hệ quốc tế. Nhiều quốc gia độc lập đi lên từ một nền kinh tế thấp kém, xã hội nghèo nàn, lạc hậu nên vẫn chịu cảnh lệ thuộc vào các nước tư bản phát triển về vốn, khoa học, công nghệ.

Mâu thuẫn giữa các nước đang phát triển và các nước tư bản phát triển ngày càng gay gắt hơn. Vì đang chiếm ưu thế vượt trội trong cuộc cạnh tranh kinh tế gay gắt, nên các nước tư bản phát triển thu được nhiều lợi nhuận; còn các nước đang phát triển và chậm phát triển bị thua thiệt, khoảng cách giàu nghèo giữa các nước phát triển và chậm phát triển càng lớn. Thông qua chính sách đầu tư chọn lọc, trao đổi không bình đẳng, chuyển giao công nghệ, viện trợ làm cho các nước đang phát triển và chậm phát triển từ lệ thuộc về kinh tế, dẫn đến lệ thuộc về chính trị; trở thành con nợ, thành “bãi thải” công nghiệp của các nước tư bản phát triển.

Các nước chậm phát triển và đang phát triển đang tiến hành cuộc đấu tranh khó khăn, phức tạp để chống lại các nước tư bản phát triển, đòi độc lập và bình đẳng thực sự, chống can thiệp, xâm lược. Dưới tác động của cách mạng khoa học và công nghệ, mâu thuẫn này phát triển gay gắt giữa chính sách cường quyền, áp đặt, gây sức ép của chủ nghĩa đế quốc mà đại diện là các tập đoàn tư bản độc quyền, các công ty xuyên quốc gia, các trung tâm kinh tế tư bản chủ nghĩa với yêu cầu độc lập về kinh tế, độc lập thực sự và nhu cầu giải quyết các vấn đề nóng bỏng của các dân tộc như dân chủ, nhân quyền, hòa bình, ổn định, khắc phục nghèo đói, bệnh tật và đặc biệt là sự tụt hậu xa hơn về kinh tế, vấn đề lựa chọn con đường phát triển phù hợp với điều kiện của từng nước