PHẢN BÁC CÁO BUỘC CHỦ TRƯƠNG " SÁP NHẬP TỈNH SAO KHÔNG TRƯNG CẦU DÂN Ý ?" CỦA RFA

Trong thời gian gần đây, một số kênh thông tin bên ngoài, điển hình là Đài Á châu Tự do (RFA), đã đặt ra vấn đề “Sáp nhập tỉnh sao không trưng cầu dân ý?”. Luận điệu này nhằm quy chụp rằng việc Nhà nước Việt Nam tiến hành sắp xếp, sáp nhập đơn vị hành chính cấp tỉnh là “thiếu dân chủ” hoặc “phớt lờ ý kiến người dân”. Bài viết sau đây sẽ phân tích, làm rõ những căn cứ pháp lý, tinh thần dân tộc, và quan điểm chỉ đạo của Chủ tịch Hồ Chí Minh để chứng minh: Việc sáp nhập tỉnh không nhất thiết phải tổ chức trưng cầu dân ý, đồng thời hoàn toàn phù hợp với quy định của pháp luật hiện hành.

Cơ sở pháp lý về “trưng cầu dân ý” và sắp xếp đơn vị hành chính

Theo Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2013, và đặc biệt là Luật Trưng cầu ý dân số 96/2015/QH13, trưng cầu ý dân được tiến hành đối với những vấn đề có ý nghĩa đặc biệt quan trọng của quốc gia, ảnh hưởng trực tiếp đến chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, chế độ chính trị và kinh tế – xã hội của đất nước. Các vấn đề thường được đưa ra trưng cầu ý dân là:

1. Toàn văn hoặc nội dung đặc biệt quan trọng của Hiến pháp.

2. Vấn đề liên quan đến chủ quyền quốc gia, lãnh thổ.

3. Vấn đề mang tính “sống còn” hoặc “cấp bách” của đất nước mà Quốc hội thấy cần thiết lấy ý kiến toàn dân.

Việc sáp nhập đơn vị hành chính cấp tỉnh, về nguyên tắc, thuộc phạm vi quản lý hành chính và điều chỉnh của Nhà nước, không phải là vấn đề ảnh hưởng đến chủ quyền quốc gia hay thay đổi chế độ chính trị – xã hội. Do đó, không bắt buộc phải tiến hành trưng cầu ý dân, mà thay vào đó, việc xem xét, quyết định sáp nhập tỉnh dựa theo các quy định về tổ chức chính quyền địa phương, do Quốc hội – cơ quan quyền lực cao nhất của Nhà nước – thảo luận và biểu quyết.

Căn cứ Luật Tổ chức chính quyền địa phương (Luật số 77/2015/QH13, được sửa đổi, bổ sung một số điều vào các năm sau) và các nghị quyết, quy định hướng dẫn thi hành, thì:

- Việc điều chỉnh địa giới hành chính cấp tỉnh phải qua các bước: khảo sát, đánh giá về quy mô dân số, diện tích, điều kiện kinh tế – xã hội, cơ sở hạ tầng… để bảo đảm tính hiệu quả và tính khả thi.

- Cơ quan có thẩm quyền xem xét, quyết định là Quốc hội, dựa trên tờ trình của Chính phủ và ý kiến của các cơ quan liên quan.

- Người dân vẫn có quyền thể hiện quan điểm qua kênh đại biểu Quốc hội, Hội đồng nhân dân các cấp. Đây chính là cơ chế dân chủ gián tiếp: mỗi đại biểu được dân bầu ra, thay mặt nhân dân thực hiện quyền giám sát, đưa ra ý kiến thảo luận, tham gia quyết định các vấn đề quan trọng.

Rõ ràng, việc sáp nhập tỉnh "không thuộc nhóm “vấn đề đặc biệt quan trọng” phải trưng cầu ý dân". Tuy vậy, điều này không đồng nghĩa với việc Nhà nước “phớt lờ ý kiến người dân”. Thực tế, quy trình sáp nhập luôn trải qua các khâu lấy ý kiến địa phương, báo cáo, giải trình tại Quốc hội, bảo đảm tính công khai, minh bạch trong bộ máy đại diện và trong xã hội.

Tinh thần “dân là gốc” và ý nghĩa hoạt động quản lý hành chính

Tư tưởng truyền thống của dân tộc ta luôn nhấn mạnh: “Thiên hạ hưng vong, thất phu hữu trách” (việc hưng thịnh hay suy vong của đất nước, người dân bình thường cũng có trách nhiệm). Nghĩa là, nhân dân có trách nhiệm đóng góp tiếng nói, sức lực để xây dựng quốc gia. Tuy nhiên, hình thức đóng góp, bày tỏ ý kiến có thể là "trực tiếp" (thông qua một cuộc trưng cầu) hoặc "gián tiếp" (thông qua người đại diện được bầu, qua các kỳ họp HĐND, Quốc hội, qua kênh tiếp xúc cử tri...).

Sự “hiểu dân, sát dân, lắng nghe dân” nằm trong cốt lõi quản trị quốc gia. Nhưng không phải bất cứ việc hành chính nào cũng phải tiến hành trưng cầu ý dân. Nếu quốc gia “tốn sức” tổ chức trưng cầu cho tất cả các hoạt động điều chỉnh, phân chia, sáp nhập đơn vị hành chính, thì bộ máy sẽ trở nên cồng kềnh và thiếu hiệu quả, đi ngược lại mục tiêu xây dựng Nhà nước của dân, do dân, vì dân.

Chủ tịch Hồ Chí Minh từng khẳng định: “Bao nhiêu lợi ích đều vì dân. Bao nhiêu quyền hành và lực lượng đều ở nơi dân.” Tuy nhiên, Bác cũng rất chú trọng tính "khoa học và hiệu quả" trong tổ chức, quản lý nhà nước. Người chỉ rõ, thực hành dân chủ “vừa phải phát huy cao độ quyền làm chủ của nhân dân, vừa phải bảo đảm hiệu lực, hiệu quả lãnh đạo, quản lý của các cơ quan nhà nước”.

Quan điểm của Bác đặt ra hai yêu cầu song song: "phải tôn trọng, phát huy ý kiến của nhân dân" nhưng đồng thời "không được biến Nhà nước thành một guồng máy rườm rà, hình thức", khiến việc ra quyết định bị trì trệ. Trong bối cảnh đó, với các vấn đề quan trọng nhưng mang tính chất thường xuyên của quản lý hành chính như sáp nhập tỉnh, cách thức lấy ý kiến chủ yếu là qua kênh đại diện do dân bầu – tức các cơ quan dân cử.

Cần phân biệt rõ “dân chủ” và “trưng cầu ý dân”

Tôi phản bác luận điệu “Không trưng cầu dân ý là vi phạm dân chủ” của RFA, với mấy ý như sau:

1. "Dân chủ" là "nguyên tắc bao trùm", thể hiện qua nhiều hình thức (dân chủ trực tiếp và dân chủ gián tiếp).

2. "Trưng cầu ý dân" chỉ là "một phương thức" biểu hiện dân chủ trực tiếp, thường áp dụng cho những sự kiện, quyết sách ở tầm “sống còn quốc gia”.

3. Việc "sáp nhập tỉnh" thuộc phạm vi điều chỉnh về "tổ chức, sắp xếp hành chính" – đã được quy định trong Hiến pháp và luật, được thực hiện qua "đại biểu Quốc hội", tức đại diện trực tiếp của nhân dân tại cơ quan quyền lực cao nhất.

Nói cách khác, dân chủ không chỉ giới hạn trong trưng cầu ý dân. Và việc không tiến hành trưng cầu ý dân cho một vấn đề quản lý hành chính "không có nghĩa" Nhà nước “thiếu dân chủ” hay “bỏ qua quyền lợi của dân”.

Ý nghĩa của việc sáp nhập tỉnh và lợi ích chung

Chủ trương sắp xếp, sáp nhập các đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã, cấp tỉnh được đặt ra với mục tiêu:

- Tinh gọn bộ máy, giảm cấp trung gian, nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của chính quyền địa phương.

- Tối ưu hóa nguồn lực, tập trung phát triển kinh tế – xã hội, tránh lãng phí do trùng lắp quản lý.

- Tạo điều kiện để người dân tiếp cận dịch vụ công nhanh hơn, đồng thời thúc đẩy sự liên kết vùng chặt chẽ hơn.

Việc RFA hoặc một số tổ chức bên ngoài rêu rao “không trưng cầu ý dân” là thiếu dân chủ thực chất "là lối bóp méo khái niệm" nhằm xuyên tạc thể chế chính trị và pháp luật Việt Nam. Bởi lẽ, việc sáp nhập tỉnh đã qua quá trình khảo sát, thảo luận trong Quốc hội, nơi hội tụ đại biểu của nhân dân cả nước.

Tóm lại, "sáp nhập tỉnh" là một biện pháp "hành chính" nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước, hướng tới lợi ích của nhân dân và sự phát triển chung của đất nước. Theo Hiến pháp 2013 và Luật Trưng cầu ý dân 2015, đây không phải là loại vấn đề bắt buộc phải tiến hành trưng cầu ý dân, cũng không vi phạm bất kỳ nguyên tắc dân chủ nào. Các kênh thu thập, phản ánh ý kiến nhân dân (đại biểu Quốc hội, HĐND, tiếp xúc cử tri…) vẫn được bảo đảm và là nền tảng để các cơ quan quyền lực xem xét, quyết định.

Dưới ánh sáng lời dạy của thánh nhân “Thiên hạ hưng vong, thất phu hữu trách”, cùng tư tưởng “bao nhiêu lợi ích đều vì dân, bao nhiêu quyền hành và lực lượng đều ở nơi dân” của Chủ tịch Hồ Chí Minh, có thể khẳng định: Nhà nước ta luôn đề cao và tôn trọng nguyện vọng chính đáng của người dân. Tuy nhiên, dân chủ cần được thực hiện một cách khoa học, hiệu quả, không phải nhất nhất việc gì cũng tổ chức trưng cầu ý dân, tránh lãng phí nguồn lực và biến mô hình quản lý trở nên kém hiệu quả.

Do vậy, luận điệu của RFA về việc “sáp nhập tỉnh sao không trưng cầu dân ý” là thiếu cơ sở, cố ý gây hiểu lầm, lẫn lộn giữa hai khái niệm “dân chủ” và “trưng cầu ý dân”. Thực chất, Nhà nước Việt Nam đã, đang và sẽ tiếp tục thực hiện đúng các nguyên tắc của Hiến pháp, pháp luật, bảo đảm quyền làm chủ tập thể của nhân dân, vì mục tiêu xây dựng đất nước "dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh".