Công tác lý luận của Đảng và những định hướng nghiên cứu quan trọng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045

 Ngày 17-3-2025, tại Hà Nội, Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương phối hợp với Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Tạp chí Cộng sản, Hội đồng Lý luận Trung ương tổ chức Hội thảo quốc gia: “Công tác lý luận của Đảng và những định hướng nghiên cứu quan trọng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045”. Đây là hội thảo có ý nghĩa hết sức quan trọng, nhằm cung cấp cơ sở khoa học để Bộ Chính trị ban hành văn bản mới về công tác lý luận của Đảng, dẫn dắt dân tộc ta bước vào kỷ nguyên mới. 

Đồng chí Trần Cẩm Tú, Ủy viên Bộ Chính trị, Thường trực Ban Bí thư Trung ương Đảng chủ trì và phát biểu chỉ đạo hội thảo. Các đồng chí chủ trì hội thảo: Nguyễn Trọng Nghĩa, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương; Nguyễn Xuân Thắng, Ủy viên Bộ Chính trị, Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương; Lại Xuân Môn, Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Trưởng ban Thường trực Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương; Hoàng Trung Dũng, Ủy viên Trung ương Đảng, Tổng Biên tập Tạp chí Cộng sản; Tạ Ngọc Tấn, Phó Chủ tịch Thường trực Hội đồng Lý luận Trung ương.

Tham dự hội thảo còn có đại diện lãnh đạo các ban, bộ, ngành, đoàn thể trung ương; đại diện lãnh đạo các tỉnh ủy, thành ủy, đảng bộ các cơ quan Đảng Trung ương; Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội ở Trung ương; các chuyên gia, nhà khoa học, nhà quản lý…

Phát biểu chỉ đạo hội thảo, đồng chí Trần Cẩm Tú, Ủy viên Bộ Chính trị, Thường trực Ban Bí thư Trung ương Đảng khẳng định, công tác lý luận có vai trò rất quan trọng trong sự nghiệp cách mạng của Đảng và dân tộc. Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh hết sức coi trọng công tác lý luận… Lịch sử cách mạng của dân tộc ta 95 năm qua dưới sự lãnh đạo của Đảng đã minh chứng và khẳng định, chính tư duy lý luận, đường lối cách mạng đúng đắn của Đảng, đặc biệt là các chủ trương và quyết sách sáng suốt qua 40 năm đổi mới đất nước và thời gian vừa qua đã làm nên những thành tựu vẻ vang, giúp đất nước ta chưa bao giờ có được cơ đồ, tiềm lực, vị thế, uy tín quốc tế như ngày nay. Thực tiễn cũng cho thấy những bước phát triển sáng tạo, quan trọng trong nhận thức lý luận của Đảng về: (i) Phát triển lý luận về độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội; (ii) Đổi mới tư duy lý luận về chủ nghĩa xã hội và mô hình chủ nghĩa xã hội Việt Nam; (iii) Nhận thức lý luận con đường đi lên chủ nghĩa xã hội. Mục tiêu, các đặc trưng, phương hướng, các mối quan hệ lớn cần giải quyết, các trụ cột chính của chủ nghĩa xã hội và lộ trình, bước đi trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ngày càng được hoàn thiện, cụ thể hóa.

Thời gian qua, Đảng ta luôn quan tâm, ban hành nhiều văn bản về nâng cao chất lượng, hiệu quả của công tác lý luận, tiêu biểu là Nghị quyết số 37-NQ/TW, ngày 9-10-2014, của Bộ Chính trị, về “Công tác lý luận và định hướng nghiên cứu đến năm 2030”. Các ngành, các cấp, các cơ quan lý luận ở Trung ương, địa phương đã kịp thời quán triệt, tổ chức thực hiện, đạt một số kết quả quan trọng, góp phần khẳng định và làm sâu sắc hơn giá trị bền vững của chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, cung cấp nhiều luận cứ khoa học tham mưu việc hoạch định các chủ trương, đường lối của Đảng, đóng góp quan trọng vào việc thực hiện quan điểm, đường lối, chủ trương của Đảng trong 40 năm đổi mới, nhất là trong 10 năm qua. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đạt được, công tác lý luận vẫn còn một số hạn chế, bất cập. Công tác lý luận nói chung, việc nghiên cứu lý luận, cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoạch định đường lối, chủ trương, chính sách nói riêng thời gian qua vẫn chưa đáp ứng kỳ vọng thực tiễn đặt ra. Công tác tổng kết thực tiễn, nghiên cứu lý luận còn chưa theo kịp diễn biến tình hình, nhận thức lý luận còn lạc hậu so với thực tiễn, chưa bảo đảm yêu cầu. Nhiều vấn đề lý luận chưa được nghiên cứu toàn diện, giải quyết thấu đáo, một số vấn đề mới, khó chưa được làm sáng tỏ; tính phát hiện mới, chất lượng dự báo, bổ sung, phát triển lý luận, hàm lượng khoa học, tính sáng tạo trong một số công trình nghiên cứu chưa cao. 

Đất nước ta đang bước vào kỷ nguyên phát triển mới, mở ra những vận hội to lớn nhưng cũng đặt ra không ít thách thức, đòi hỏi phải không ngừng đổi mới, tiếp tục nâng tầm tư duy, trí tuệ, bản lĩnh của Đảng, có cách làm mới, đột phá mới trong nhận thức lý luận, không ngừng phát triển và hoàn thiện hệ thống lý luận, để xây dựng các quyết sách chiến lược, khơi dậy, phát huy mạnh mẽ sức mạnh, tinh thần và ý chí con người Việt Nam, dân tộc Việt Nam, bứt tốc, bứt phá trong công cuộc xây dựng, bảo vệ và phát triển đất nước nhanh và bền vững. Theo đồng chí Trần Cẩm Tú, yêu cầu công cuộc đổi mới hiện nay đòi hỏi chúng ta phải thẳng thắn nhìn vào sự thật, chỉ rõ những yếu kém, bất cập, nguyên nhân, nhận diện rõ những điểm nghẽn, nút thắt trong lý luận và nhận thức lý luận, không ngừng tổng kết thực tiễn, bổ sung, phát triển lý luận, không ngừng nghiên cứu, chỉ rõ các vấn đề lý luận mới, đâu là cơ hội lớn cần tận dụng, đâu là thách thức lớn cần vượt qua, những yếu tố mới của thực tiễn cần bổ sung, từ đó đề xuất các giải pháp đột phá, tạo động lực mạnh mẽ cho quá trình phát triển đất nước trong thời kỳ mới. 

Phát biểu đề dẫn hội thảo, đồng chí Nguyễn Xuân Thắng, Ủy viên Bộ Chính trị, Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương nhấn mạnh, nhìn lại 40 năm tiến hành công cuộc đổi mới, công tác lý luận của Đảng đã đạt được nhiều thành tựu nổi bật, góp phần bổ sung, hoàn thiện cơ bản hệ thống lý luận về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam trong thời kỳ mới, thể hiện rõ trong mô hình xã hội chủ nghĩa Việt Nam; những phương hướng cơ bản xây dựng chủ nghĩa xã hội Việt Nam; các trụ cột và các mối quan hệ lớn phản ánh những vấn đề mang tính quy luật biện chứng trong quá trình xây dựng, phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa; lý luận về xây dựng, chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh; lý luận về xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân, dưới sự lãnh đạo của Đảng; lý luận về phát triển văn hóa và con người Việt Nam; phát triển lý luận về quốc phòng, an ninh và đối ngoại; phát triển một số vấn đề lý luận trong thực tiễn phát triển kinh tế - xã hội, thực hiện hai mục tiêu “100 năm”. Công tác giáo dục, tuyên truyền, phổ biến lý luận được chú trọng, đẩy mạnh với nhiều đổi mới, sáng tạo, ứng dụng khoa học - công nghệ, góp phần quan trọng nâng cao nhận thức lý luận, tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống cho cán bộ, đảng viên và nhân dân. Công tác bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch có bước chuyển biến rõ rệt, được triển khai toàn diện, quyết liệt, đi vào chiều sâu.

Đánh giá về thành tựu, hạn chế trong công tác lý luận của Đảng, GS, TS Tạ Ngọc Tấn, Phó Chủ tịch Thường trực Hội đồng Lý luận Trung ương, cho rằng, lý luận là một công tác đặc biệt quan trọng của Đảng, có ý nghĩa sống còn đối với vai trò, năng lực, hiệu quả lãnh đạo, cầm quyền của Đảng. Bên cạnh những thành tựu đạt được, công tác lý luận của Đảng cũng còn một số vấn đề đặt ra, đòi hỏi phải sớm được khắc phục để đáp ứng yêu cầu đất nước bước vào kỷ nguyên phát triển mới. Có thể kể đến: Công tác nghiên cứu lý luận, tổng kết thực tiễn, nghiên cứu những học thuyết mới, lý thuyết mới trên thế giới, chưa theo kịp tình hình diễn biến nhanh và phức tạp của thế giới hiện đại, cũng như chưa đáp ứng kịp thời những thay đổi trong quá trình đổi mới, xây dựng và phát triển đất nước; công tác lãnh đạo, chỉ đạo tổ chức và quản lý các hoạt động lý luận còn nhiều bất cập; việc xây dựng, sử dụng đội ngũ cán bộ lý luận chưa được quan tâm một cách đầy đủ, hiệu quả...

Đồng thời, GS, TS Tạ Ngọc Tấn cũng đưa ra một số định hướng lớn về nghiên cứu lý luận đến năm 2030, tầm nhìn năm 2045, bao gồm: nghiên cứu nhằm nhận thức sâu sắc hơn chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh; nghiên cứu, dự báo những vấn đề, hiện tượng, chiều hướng vận động của thế giới hiện đại và tác động của những vấn đề, hiện tượng, chiều hướng vận động đó đối với cách mạng nước ta; nghiên cứu nhằm tiếp tục xây dựng, hoàn thiện hệ thống lý luận hoàn chỉnh, khoa học và hiện đại về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội của Việt Nam; nghiên cứu nhằm cập nhật và lý giải những vấn đề mới nảy sinh trong thực tiễn để phục vụ kịp thời, hiệu quả sự lãnh đạo, chỉ đạo của Bộ Chính trị, Ban Bí thư và Ban Chấp hành Trung ương Đảng; phương hướng, nhiệm vụ trung tâm quan trọng nhất của nhiệm kỳ sắp tới. 

Nhìn lại gần 35 năm Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, GS, TS Phùng Hữu Phú, nguyên Phó Chủ tịch Thường trực Hội đồng Lý luận Trung ương đánh giá: Mục tiêu, tám đặc trưng, tám phương hướng cơ bản và những định hướng lớn về phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, quốc phòng, an ninh đối ngoại, xây dựng Đảng và hệ thống chính trị được xác định trong Cương lĩnh từng bước được cụ thể hóa, hiện thực hóa trong đời sống, tạo nên những thành tựu toàn diện, vĩ đại của công cuộc đổi mới. Điều đó góp phần nhân lên thế và lực của đất nước, tạo tiền đề vững chắc để Đảng, nhân dân ta tự hào, tự tin tiếp tục tiến hành mạnh mẽ công cuộc đổi mới theo ngọn cờ tư tưởng của Cương lĩnh. Đặc biệt, GS, TS Phùng Hữu Phú đề cập đến một số vấn đề lý luận lớn đặt ra, trong đó nhấn mạnh đến: mục tiêu tổng quát xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam; mô hình tổng thể chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam; thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội và định hướng phát triển các lĩnh vực trọng yếu… 

Nghiên cứu lý luận của Đảng về Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, GS, TS Hoàng Thế Liên, nguyên Thứ trưởng Thường trực Bộ Tư pháp nhận định, quá trình nhận thức lý luận của Đảng ta về Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trải qua từng bước thận trọng, ngày càng đầy đủ, hoàn thiện và sâu sắc hơn. Kỷ nguyên vươn mình của dân tộc đòi hỏi phải đẩy mạnh xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, phải được xác định là nhiệm vụ trọng tâm và cấp thiết. Qua đó, từng bước đổi mới hệ thống chính trị, xây dựng tổ chức bộ máy nhà nước tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả với đội ngũ cán bộ công chức chuyên nghiệp, thực tài; xây dựng hệ thống pháp luật đồng bộ, đáp ứng đầy đủ các yêu cầu lớn về thể chế hóa kịp thời, đầy đủ đường lối, chủ trương của Đảng; về thể hiện ý chí, nguyện vọng của nhân dân, đáp ứng yêu cầu phát triển của cuộc sống và được thực thi nghiêm chỉnh và công bằng. Trên cơ sở phân tích những kết quả đạt được và mặt còn hạn chế trong thời gian qua, GS, TS Hoàng Thế Liên kiến nghị một số định hướng nhằm hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, trong đó nhấn mạnh: Phải tăng tốc, quyết liệt hơn nữa trong tổ chức thực hiện Nghị quyết số 27-NQ/TW; tập trung nghiên cứu thấu đáo để có cơ sở xử lý tốt, đồng bộ, hài hòa và hợp lý mối quan hệ lớn “Đảng lãnh đạo, nhân dân làm chủ, Nhà nước quản lý”; trên cơ sở đó xây dựng thể chế, cơ chế tổng thể, đồng bộ, thống nhất và khả thi cho việc tổ chức, vận hành thông suốt, nhịp nhàng một cách bền vững, hiệu quả của các thiết chế quan trọng trong hệ thống chính trị… 

Trải qua gần 40 năm đổi mới đất nước, sự phát triển lý luận của Đảng Cộng sản Việt Nam về dân chủ xã hội chủ nghĩa được PGS, TS Lê Minh Thông, nguyên Trợ lý Chủ tịch Quốc hội phân tích một cách cụ thể, chi tiết. Theo PGS, TS Lê Minh Thông, bản chất và nội hàm của nền dân chủ xã hội nghĩa; quyền làm chủ của nhân dân ở Việt Nam được thể hiện qua cơ chế “Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, nhân dân làm chủ”. Cơ sở chính trị, pháp lý và nhiệm vụ trọng tâm trong xây dựng và phát huy dân chủ xã hội chủ nghĩa là xây dựng và không ngừng hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Tôn trọng, bảo đảm, bảo vệ quyền con người, quyền công dân là nội dung cốt lõi của dân chủ xã hội chủ nghĩa trong quan điểm xuyên suốt, nhất quán của Đảng Cộng sản Việt Nam. Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là cơ sở kinh tế của dân chủ xã hội chủ nghĩa, là tiền đề quan trọng để xây dựng, phát huy dân chủ xã hội chủ nghĩa, quyền làm chủ của nhân dân. Xây dựng, không ngừng tăng cường, củng cố khối đại đoàn kết toàn dân tộc vừa là nội dung, vừa là yêu cầu quan trọng của dân chủ xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. Dân chủ gắn liền với kỷ luật, kỷ cương và phải được thể chế hóa bằng pháp luật và được pháp luật bảo đảm. Dân chủ xã hội chủ nghĩa được thực hiện thông qua nhiều hình thức với nhiều cơ chế phù hợp với thực tiễn Việt Nam.

Với cách tiếp cận coi công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước là quá trình thực hiện các mục tiêu phát triển đất nước qua các thời kỳ, GS, TS Trần Thị Vân Hoa, Đại học Kinh tế Quốc dân đưa ra một số đánh giá về những thành tựu của công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước thông qua việc đạt được các mục tiêu phát triển đất nước trong suốt gần 40 năm đổi mới; đồng thời dự báo các kịch bản tăng trưởng hướng tới mục tiêu trở thành quốc gia có thu nhập cao trong giai đoạn 2045 - 2050. 

Hội thảo cũng nhận được ý kiến đóng góp từ thực tiễn phát triển của các địa phương trong cả nước, tiêu biểu như: Thành phố Hồ Chí Minh là nơi đi tiên phong trong xây dựng, phát triển nhiều mô hình mới trên các lĩnh vực của đời sống xã hội, được Thành ủy Thành phố coi trọng tổng kết, đúc rút thành lý luận, có đóng góp thiết thực vào kho tàng lý luận của Đảng ta, nhất là hoàn thiện đường lối đổi mới của Đảng, lý luận về chủ nghĩa xã hội, con đường đi lên chủ nghĩa xã hội và chuẩn bị cho việc xây dựng các văn kiện Đại hội XIV của Đảng. Bên cạnh đó, là địa phương luôn coi trọng, chú trọng tổng kết thực tiễn, nghiên cứu lý luận, xây dựng triết lý phát triển riêng, tỉnh Quảng Ninh đã có nhiều cách làm mới, đột phá có giá trị thực tiễn, lý luận quý báu. Có thể kể đến việc cơ cấu lại nền kinh tế, phát triển kinh tế xanh trên vựa than đen lớn nhất cả nước; việc định hình hệ giá trị tỉnh Quảng Ninh với các tiêu chí: “Thiên nhiên tươi đẹp, Văn hóa đặc sắc, Xã hội văn minh, Hành chính minh bạch, Kinh tế phát triển, nhân dân hạnh phúc”; triết lý phát triển “đường đi trước một bước”, “lấy đầu tư công dẫn dắt đầu tư tư”, Quảng Ninh đã thực hiện thành công phương thức huy động nguồn lực đầu tư theo hình thức đối tác công - tư (PPP), nhờ đó huy động được nguồn lực lớn từ các thành phần kinh tế để phát triển hệ thống kết cấu hạ tầng…

Tại phiên thảo luận bàn tròn, các chuyên gia, các nhà khoa học đã có nhiều ý kiến phân tích sâu sắc về các vấn đề lớn, bao quát trên nhiều lĩnh vực, như: Lý luận về đường lối đổi mới của GS, TS Lê Văn Lợi, Phó Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh; lý luận về đường lối đối ngoại và hội nhập quốc tế của PGS, TS Đặng Đình Qúy, nguyên Thứ trưởng Bộ Ngoại giao; phát triển lý luận về an ninh và nghệ thuật bảo vệ an ninh quốc gia trong tình hình mới của Trung tướng, PGS, TS Trần Vi Dân, Cục trưởng Cục Khoa học, Chiến lược và Lịch sử công an, Bộ Công an; Về phương thức sản xuất số của GS, TS Hồ Tú Bảo, Viện Nghiên cứu cao cấp về toán; lý luận về văn hóa thời kỳ đổi mới của GS, TS Từ Thị Loan, Viện Văn hóa nghệ thuật quốc gia Việt Nam. Bên cạnh đó là những ý kiến tâm huyết về phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa Việt Nam, phát triển kinh tế tư nhân, về văn hóa doanh nghiệp, doanh nhân trong thời kỳ đổi mới đến từ Chủ tịch kiêm Tổng giám đốc Tập đoàn Công nghiệp - Viễn thông Quân đội (Viettel) Tào Đức Thắng và Chủ tịch Tập đoàn Đèo Cả Hồ Minh Hoàng…

Phát biểu kết luận hội thảo, đồng chí Nguyễn Trọng Nghĩa, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương khẳng định, các ý kiến phát biểu, tham luận tại hội thảo đã thể hiện rõ tinh thần khoa học sâu sắc, tâm huyết và trách nhiệm; góp phần cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn tin cậy, tạo sự thống nhất và nâng cao nhận thức về công tác lý luận của Đảng. Đồng chí Nguyễn Trọng Nghĩa khẳng định, bối cảnh, tình hình và yêu cầu mới đang đặt ra nhiều nhiệm vụ mới cho công tác xây dựng Đảng nói chung, công tác lý luận của Đảng nói riêng, đòi hỏi phải kiên định lập trường, lý tưởng cách mạng, có quyết tâm chính trị cao, đồng thời cần tiếp tục phát huy dân chủ, sáng tạo, cách mạng trong nghiên cứu và triển khai công tác lý luận. Kết quả thu được của hội thảo sẽ được Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương tổng hợp, chắt lọc để bổ sung, nâng cao chất lượng Đề án tổng kết 10 năm thực hiện Nghị quyết số 37-NQ/TW và trình Bộ Chính trị trong tháng 3-2025. 

Ban Chỉ đạo và Ban Tổ chức Hội thảo tiếp thu nghiêm túc những ý kiến sâu sắc của đồng chí Thường trực Ban Bí thư Trần Cẩm Tú, nhất là những định hướng, gợi mở nhiệm vụ và nội dung nghiên cứu lớn từ nay đến giữa thế kỷ XXI, nhằm cung cấp luận cứ, luận chứng cho việc hoạch định và triển khai những quyết sách mang tính chiến lược của Đảng và Nhà nước trong giai đoạn cách mạng có tính lịch sử của dân tộc./.