XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI THỰC CHẤT, HIỆU QUẢ, BỀN VỮNG

Cùng với quá trình hội nhập, hiện đại hóa và toàn cầu hóa kinh tế, chính trị, xã hội thì sự biến đổi văn hóa là quá trình thay đổi các dạng thức văn hóa, các thành tố văn hóa tạo nên màu sắc mới cho một tổng thể văn hóa có sự tác động, can thiệp ở các mức độ khác nhau. Biến đổi văn hóa diễn ra như một quá trình diễn ra tất yếu, trên tất cả các quốc gia và khu vực, soi chiếu từ các lĩnh vực khác nhau, như nhân học, văn hóa học, dân tộc học, xã hội học... Biến đổi văn hóa là quy luật tất yếu của sự phát triển văn hóa, thể hiện sự chuyển đổi cấu trúc tinh thần một cách tự nguyện, tự giác do quá trình tự thay đổi ý thức của cá nhân và tộc người, nói cách khác đó là quá trình tiếp biến văn hóa. Khác với những biến đổi chính trị, kinh tế là những biến đổi mang tính bột phát, cách mạng, sự biến đổi văn hóa mang tính tiệm tiến, vì văn hóa là sự kế thừa và phải thỏa mãn những nhu cầu bất biến của con người… Văn hóa biến đổi trước và kéo dài sau những biến đổi chính trị, kinh tế, kỹ thuật. Cũng cần thấy rằng, nhân tố có ảnh hưởng trực tiếp đối với sự biến đổi văn hóa chính là sự vận động và phát triển của đời sống kinh tế - xã hội, nên cần đặt sự biến đổi văn hóa trong khung biến đổi xã hội và sự biến đổi ở từng lĩnh vực riêng như vậy, lâu dần sẽ làm biến đổi nội dung và cấu trúc của một nền văn hóa tổng thể. Đồng thời biến đổi văn hóa diễn ra như một tiến trình lựa chọn hợp lý - phụ thuộc vào những sự chậm trễ đáng kể về văn hóa và phụ thuộc vào các mục đích đã được tối đa hóa thay đổi từ một nền văn hóa này sang một nền văn hóa khác và chỉ có thể hiểu được thông qua hiểu biết thực nghiệm về nền văn hóa đặc thù. Trong tiến trình đó, biến đổi văn hóa có xu hướng đi theo những khuôn mẫu dự báo được bởi vì một số phương thức điều hành một xã hội được vận hành tốt hơn những phương thức khác. Sau 10 năm triển khai thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới, nông thôn Việt Nam có sự thay đổi rõ rệt, trên nhiều phương diện, trong đó có lĩnh vực văn hóa. Việc đánh giá, nhận diện rõ những chiều cạnh tác động, xu hướng biến đổi văn hóa trong quá trình xây dựng nông thôn mới là cơ sở để đề ra giải pháp khắc phục những hạn chế, tác động không mong muốn, cũng như phát huy các giá trị văn hóa tốt đẹp, tạo nền tảng xây dựng nông thôn mới giai đoạn tiếp theo thực chất, bền vững. Xây dựng nông thôn mới là chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước nhằm làm cho kinh tế nông thôn phát triển, đời sống vật chất và tinh thần của người dân tăng lên, môi trường xanh, sạch, đẹp và xây dựng môi trường sống ổn định, có đời sống văn hóa phong phú, đậm đà bản sắc văn hóa dân tộc. Xây dựng nông thôn mới là kết quả của một quá trình phát triển nông thôn theo định hướng chiến lược mới, đáp ứng các yêu cầu về phát triển kinh tế, xã hội, môi trường và thể chế mới ở nông thôn trong các điều kiện cụ thể của từng vùng nông thôn, hay chính là việc xây dựng một diện mạo mới, ưu việt hơn so với nông thôn truyền thống. Xây dựng nông thôn mới không chỉ là quá trình tạo ra sự thay đổi về mặt kiến trúc, cảnh quan, kết cấu hạ tầng mà còn là sự thay đổi về nếp sống, suy nghĩ và thực hành văn hóa của người dân, đáp ứng các yêu cầu của xã hội đang phát triển. Sự biến đổi văn hóa trong quá trình xây dựng nông thôn mới là sự thay đổi trong các thực hành văn hóa, bao gồm sinh kế/mưu sinh, sinh hoạt tín ngưỡng, hoạt động văn hóa, văn hóa gia đình được đặt trong sự vận động, phát triển của xã hội nông thôn dựa trên các chủ trương của Đảng, chính sách của Nhà nước nhằm xây dựng, phát triển nông thôn theo hướng văn minh, hiện đại, giữ gìn và phát huy các giá trị văn hóa tốt đẹp. Biến đổi văn hóa là quá trình mang tính liên tục, tiếp nối, có sự đan xen giữa cái cũ và cái mới, giữa cái truyền thống và hiện đại. Biến đổi văn hóa trong quá trình xây dựng nông thôn mới được đặt trong mối liên hệ với tiến trình hiện đại hóa, đô thị hóa nông thôn, làm thay đổi cơ cấu kinh tế, cơ cấu nghề nghiệp, biến đổi xã hội và thay đổi thực hành văn hóa của người dân nông thôn. Trong bối cảnh xây dựng nông thôn mới, chủ thể của việc bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa truyền thống chính là người dân, cộng đồng dân cư nông thôn. Vai trò chủ thể của nông dân được thể hiện ở việc chủ động và quyền tham gia vào các hình thức kinh tế nông nghiệp, chủ động tham gia xây dựng cơ chế, chính sách phát triển nông nghiệp và nông thôn, tham gia và trực tiếp vận hành các thiết chế văn hóa - xã hội ở nông thôn. Họ thể hiện năng lực chủ động trước sự thay đổi của làng quê, thậm chí có tính toán, lựa chọn trong việc giữ gìn, bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống, tiếp thu và phát huy giá trị văn hóa mới, tiến bộ ở làng quê. Biến đổi văn hóa trong quá trình xây dựng nông thôn mới có tác động ở nhiều chiều cạnh: Thứ nhất, biến đổi văn hóa trong quá trình xây dựng nông thôn mới tác động tích cực, góp phần hình thành lớp nông dân thế hệ mới với tư duy năng động, hiện đại; Thứ hai, biến đổi văn hóa trong quá trình xây dựng nông thôn mới còn diễn ra ở chiều phức tạp xen lẫn tác động tiêu cực. Để xây dựng nông thôn mới thực chất, hiệu quả, bền vững yêu cấu cần thực hiện tốt giải pháp đó là: Thực hiện tốt chủ trương kinh tế trong văn hóa và văn hóa trong kinh tế; làm kinh tế để có kinh phí hoạt động, bảo tồn những giá trị văn hóa truyền thống. Đa dạng hóa các thiết chế văn hóa nông thôn, lựa chọn và sử dụng hiệu quả nhất các thiết chế văn hóa truyền thống và thiết chế văn hóa mới. Văn hóa không chỉ là những giá trị, những cái trừu tượng, vô hình mà còn là hoạt động, sản phẩm cụ thể; là phương thức sinh hoạt, phương thức ứng xử của cá nhân, cộng đồng, gắn liền với hành vi, suy nghĩ, cách ứng phó của con người với môi trường tự nhiên, xã hội. Xây dựng các quy hoạch, kế hoạch, chương trình, bước đi xây dựng nông thôn mới; triển khai thực hiện các chương trình đó phải cần có sáng kiến và sự đóng góp, tham gia quản lý của nông dân. Cần tăng cường phân cấp, trao quyền cho cấp xã, cấp thôn, bản, tích cực chủ động trong việc phát huy dân chủ, huy động sự tham gia của người dân trong quá trình xây dựng nông thôn mới, tạo điều kiện thuận lợi cho người dân và cộng đồng nông thôn được thực sự làm chủ trong xây dựng nông thôn mới; giao quyền cho cộng đồng thực hiện các hoạt động quy mô nhỏ, không phức tạp và có sự huy động đóng góp của cộng đồng, chịu sự giám sát của cộng đồng, bảo đảm tính công khai, minh bạch. tăng cường sự phối hợp giữa cơ quan quản lý nhà nước, các ngành, các cấp và các tổ chức liên quan, cộng đồng nông thôn, cá nhân nhằm tạo sự đồng thuận của chính cộng đồng, dòng họ, gia đình và các chủ thể văn hóa để bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa trong xây dựng nông thôn mới. Phát huy giá trị của hương ước, quy ước cộng đồng, quy ước nông thôn mới để góp phần bồi đắp ý thức tự giác và sự đồng lòng của người dân. Có chính sách đầu tư hợp lý và chính sách bồi dưỡng cán bộ phụ trách lĩnh vực văn hóa, nghệ nhân văn hóa dân gian. Xây dựng nông thôn mới gắn với phát triển du lịch nông thôn, chủ yếu dựa trên nền tảng của hoạt động không gian sản xuất nông nghiệp với quan điểm phát triển bền vững môi trường sinh thái và giữ gìn phát huy bản sắc văn hóa của từng vùng, miền, dân tộc./.