Cả nước hiện có gần 8000 lễ hội lớn nhỏ thể hiện nét văn hóa đa dạng, độc đáo của cộng đồng các dân tộc Việt Nam. 

Bộ VHTTDL vừa có Công văn số 5672/BVHTTDL-VP gửi UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương; Thủ trưởng các cơ quan, đơn vị thuộc Bộ về việc tăng cường công tác quản lý, tổ chức các hoạt động văn hoá, thể thao, du lịch và lễ hội mừng Xuân Ất Tỵ 2025.

Theo đó, Bộ VHTTDL chỉ đạo các đơn vị chức năng, các cấp chính quyền cơ sở xây dựng các phương án bảo đảm an ninh trật tự, an toàn xã hội, phòng chống cháy nổ, bảo vệ môi trường, vệ sinh an toàn thực phẩm, an toàn giao thông… đảm bảo hoạt động lễ hội được tổ chức trang trọng, đúng nghi lễ truyền thống; loại bỏ hoặc thay thế những tập tục không còn phù hợp với xu thế hội nhập và phát triển. Công văn cũng nhấn mạnh tăng cường vai trò, trách nhiệm của người đứng đầu chính quyền địa phương trong công tác quản lý và tổ chức lễ hội theo phân cấp quản lý...

Theo truyền thống văn hóa, lễ hội là dịp để mọi người hướng về cội nguồn, thể hiện sự gắn kết cộng đồng, đáp ứng nhu cầu sáng tạo và hưởng thụ những giá trị văn hóa vật chất và tinh thần của mọi tầng lớp dân cư.Đây là loại hình sinh hoạt văn hóa dân gian tổng hợp, phản ánh đời sống tinh thần của cộng đồng dân cư. Lễ hội chính là tài nguyên văn hóa truyền thống của cha ông để lại cho chúng ta.Theo thống kê, cả nước hiện có 7.966 lễ hội lớn nhỏ. Đa số các lễ hội được tổ chức bởi các địa phương, gắn liền với đời sống sinh hoạt của bà con bản địa.

Những năm trở lại đây theo đánh giá của Cục Văn hóa cơ sở, nhìn chung, công tác tổ chức và quản lý lễ hội ở các địa phương có nhiều chuyển biến tích cực: Tính văn minh tại nơi thờ tự được nâng cao; không gian lễ hội được bảo đảm sạch đẹp, an toàn; các yếu tố truyền thống được bảo tồn, giữ gìn có hiệu quả; người dân và du khách cơ bản chấp hành tốt hơn các quy định…Đặc biệt, với sự vào cuộc quyết liệt của cơ quan quản lý cao nhất là Bộ VHTTDL và các đơn vị chức năng, ban quản lý lễ hội…. những biến tướng ở lễ hội có chiều hướng giảm mạnh, góp phần đưa hoạt động lễ hội và nhu cầu đi lễ đầu năm của người dân dần trở về với những giá trị văn hóa truyền thống vốn có.

Theo Cục trưởng Cục Văn hóa cơ sở Ninh Thị Thu Hương, các hoạt động mê tín, dị đoan như: bói toán, xóc thẻ; tàng trữ, buôn bán, sử dụng văn hóa phẩm cấm lưu hành; tổ chức trò chơi có tính chất cá cược, đánh bạc trá hình; ăn xin, dịch vụ đổi tiền lẻ hưởng chênh lệch… đã giảm hẳn. Hầu hết các lễ hội đã đi vào nền nếp, tổ chức theo hướng thiết thực, hiệu quả, an toàn, tiết kiệm, phù hợp với truyền thống văn hóa của dân tộc.

 Muốn đẩy lùi các tiêu cực tại các lễ hội trước tiên người dân phải hiểu về các lễ hội...

Tuy nhiên Bên cạnh những giá trị tích cực, việc tổ chức một số lễ hội có lúc, có nơi còn những hạn chế nhất định: nạn trộm cắp tài sản lại gia tăng gây hoang mang, lo lắng và mất an ninh trật tự, an toàn xã hội, làm giảm sút các giá trị truyền thống của lễ hội.

Theo đánh giá của nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Nguyễn Hùng Vĩ - nguyên giảng viên khoa Văn học, Trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn (ĐHQG Hà Nội), sự nghiệp đổi mới đã xây dựng được một nền tảng kinh tế nhất định để phục hưng các lễ hội truyền thống. Tuy nhiên, kinh tế thị trường phát triển cũng khiến tâm lý xã hội nghiêng về ganh đua và chạy theo các giá trị vật chất. Điều đó cũng dần len lỏi vào việc tổ chức lễ hội khi mục tiêu thương mại được ưu tiên hàng đầu, không chỉ tạo nên sự phản cảm về tâm lý mà còn bào mòn các giá trị văn hóa, tinh thần của lễ hội truyền thống.

GS.TS. Từ Thị Loan - Chủ tịch Hội đồng Khoa học và Đào tạo (Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam) lại cho rằng, các lễ hội ngày nay "bùng nổ", tăng lên rất nhiều, nhiều địa phương, cộng đồng lạm dụng, phục dựng lễ hội một cách ồ ạt, tổ chức lễ hội nghiêng về giá trị thương mại, những hoạt động như "buôn thần, bán thánh" vẫn còn. Bên cạnh đó, chính quyền và người dân một số địa phương xem lễ hội như một công cụ kiếm tiền nên đua nhau "nâng cấp" lễ hội, từ làng xã thành cấp vùng miền, tỉnh thành, càng hoành tráng càng tốt, thu hút càng nhiều du khách càng tốt, với danh nghĩa khai thác nguồn lực của lễ hội. Ở một số lễ hội có hiện tượng "sáng tạo truyền thống" thái quá, biến thành ngụy tạo truyền thống, làm mất đi bản sắc dân tộc"…

Nguyên nhân của những tiêu cực này chủ yếu là do người dân thiếu kiến thức, hiểu biết đầy đủ về di sản văn hóa, các nhân vật được thờ phụng. Nhiều người cầu Phật phù hộ cho tài lộc, may mắn, nhưng bản chất của giáo lý nhà Phật là giác ngộ, gạt bỏ mọi "tham, sân, si". Nhiều người vay tiền đầu năm, trả lễ cuối năm, thậm chí "hối lộ thần thánh"… nhưng bản chất đó là cầu lợi cho bản thân, không phải ý nghĩa đích thực của việc tham gia lễ hội…

Để lan tỏa những điểm tích cực, bảo đảm lễ hội thực sự an toàn, lành mạnh, văn minh, gìn giữ được nét văn hóa truyền thống, GS.TS. Từ Thị Loan cho rằng, trước tiên cần tuyên truyền nâng cao nhận thức cả "quan trí" lẫn "dân trí". Hiện nay, thậm chí nhiều người còn nhận thức khá mơ hồ về các danh hiệu di sản của UNESCO và Việt Nam, các nguyên tắc bảo vệ và phát huy giá trị di sản, trong đó có lễ hội. Nhiều người tham gia lễ hội mà không hiểu rõ nhân vật được phụng thờ, ý nghĩa của lễ hội, các lễ vật dâng cúng cũng như các nghi lễ cần thiết. Do đó, cần tận dụng các chuyên gia, nhà nghiên cứu văn hóa trong việc trang bị kiến thức, nâng cao nhận thức của công chúng về di sản văn hóa dân tộc.

Bên cạnh đó, cần phát huy vai trò của các cơ quan báo chí, truyền thông và dư luận xã hội trong việc phê phán những hiện tượng tiêu cực, biểu dương những khía cạnh tích cực.

Ngoài ra chúng ta cũng cần tăng cường hiệu quả công tác quản lý nhà nước, công tác giám sát, thanh tra, kiểm tra, song song với đẩy mạnh vai trò "tự quản" của cộng đồng, phát huy hơn nữa ý thức, trách nhiệm của các Ban tổ chức lễ hội, Ban quản lý các di tích để kịp thời xử lý, điều chỉnh những lệch lạc, biến tướng trong lễ hội.

Ngoài các biện pháp giáo dục và quản lý hành chính, cần sử dụng cả các chế tài pháp luật xử lý nghiêm vi phạm, nhất là những hành vi lợi dụng tín ngưỡng, lễ hội để trục lợi, kích động bạo lực; lưu hành, kinh doanh văn hóa phẩm trái phép; quảng bá các hoạt động mê tín dị đoan, "buôn thần, bán thánh" trái với thuần phong mỹ tục, vi phạm quy định về thực hiện nếp sống văn minh…../.

ST.