Trong lịch sử Giải thưởng Hồ Chí
Minh về Khoa học và Công nghệ, tính đến thời điểm hiện tại, duy nhất một gia
đình có tới 3 người vinh dự được trao giải. Đó là gia đình Thiếu tướng, Giáo sư
(GS), Tiến sĩ khoa học (TSKH) Lê Thế Trung, nguyên Giám đốc Học viện Quân y
(HVQY). Đây cũng là đại gia đình với 3 thế hệ đều là thầy thuốc trong quân đội,
đồng thời có nhiều đóng góp quan trọng vào sự phát triển của nền y tế Việt Nam.
Người thầy thuốc của chiến trường
Nhắc
đến GS, TSKH, Thầy thuốc Nhân dân, Thiếu tướng, Anh hùng LLVT nhân dân Lê Thế
Trung, nhiều người nhớ đến một nhà khoa học đầu ngành của Việt Nam về y học
điều trị bỏng, ghép tạng và y học thảm họa. Ông là người đầu tiên xây dựng
chuyên ngành bỏng Việt Nam và khởi xướng xây dựng Viện Bỏng Quốc gia (Bệnh viện
Bỏng Lê Hữu Trác), cũng là người trực tiếp chỉ đạo, tổ chức thực hiện các ca
ghép thận và ghép gan đầu tiên ở nước ta. GS Lê Thế Trung cũng là người đặt nền
móng cho chuyên ngành y học thảm họa ở Việt Nam. Trong tâm trí của hàng trăm
bệnh nhân, học trò và đồng nghiệp, GS Lê Thế Trung gắn liền với hình ảnh một
người thầy thuốc, thầy giáo, một nhà khoa học tâm huyết, tận tụy, hết lòng phục
vụ bộ đội và nhân dân, với tinh thần “lương y như từ mẫu!”.
GS
Lê Thế Trung sinh năm 1928, quê ở xã Lĩnh Nam, huyện Thanh Trì (nay là phường
Lĩnh Nam, quận Hoàng Mai), TP Hà Nội. Ông tham gia cách mạng tháng 8-1945, được
kết nạp vào Đảng năm 1948. Lúc nhỏ, ông học tại Trường Tiểu học Hàm Long,
Trường Bưởi (nay là Trường THPT Chu Văn An, Hà Nội). Tháng 7-1946, ông tham gia
quân đội. Kể về người cha, người thầy đáng kính của mình, giọng Thiếu tướng, GS,
TS Lê Trung Hải, nguyên Phó cục trưởng Cục Quân y, Bộ Quốc phòng, con trai cả
của GS Lê Thế Trung, bùi ngùi xúc động. Ông tâm sự, cha mình vốn xuất thân
từ công nhân ngành in, trước hoàn cảnh đất nước chiến tranh, cậu học trò yêu
nước Lê Thế Trung đã gia nhập Vệ quốc đoàn, theo học khóa 1 y tá Vệ quốc đoàn,
sau đó theo học lớp y sĩ khóa 1 của Trường Quân y sĩ Việt Nam, Liên khu Việt
Bắc. Trong cuộc kháng chiến chống Pháp, ông trực tiếp tham gia nhiều chiến dịch
lớn, trưởng thành qua nhiều cương vị khác nhau. Trước sự hy sinh, mất mát lớn
lao của bộ đội, thương binh, bệnh binh, ông luôn trăn trở làm thế nào
để góp sức mình giúp bộ đội có sức khỏe tốt nhất, thương binh, bệnh binh
được điều trị nhanh khỏi bệnh, hạn chế thấp nhất tỷ lệ thương vong.
Từ
tâm huyết đó, bác sĩ Lê Thế Trung đi sâu nghiên cứu những vấn đề lớn về ngoại
khoa dã chiến, đem lại nhiều thành công trong xử trí vết thương chiến tranh,
nhất là vết thương do bỏng. Năm 1968, ông trực tiếp vào chiến trường Khe Sanh
nghiên cứu về ngoại khoa trong chiến tranh và hoàn thành công trình “Nghiên cứu
về tổn thương do sóng nổ, xử trí ngoại khoa và bỏng chấn thương, ghép da tự
thân tại chiến trường”. Năm 1972, ông tiếp tục hoàn thành công trình “Bỏng và
phẫu thuật tiếp da”. Sau này, trên cơ sở Khoa Bỏng, Bệnh viện Quân y (BVQY)
103, HVQY, ông đề xuất thành lập và là giám đốc đầu tiên của Bệnh viện Bỏng
Quốc gia Lê Hữu Trác, Chủ tịch Hội Bỏng Việt Nam.
Tháng
8-1978, khi đang là học viên Trường Đảng cao cấp Nguyễn Ái Quốc (nay là Học
viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh), TS Lê Thế Trung được phong tặng danh hiệu
Anh hùng LLVT nhân dân, vì những đóng góp đặc biệt xuất sắc trong kháng chiến
chống Mỹ, cứu nước. Năm 1981, ông được phong hàm PGS, năm 1982, được phong hàm
GS; năm 1986, ông bảo vệ xuất sắc luận án TSKH tại Học viện Quân y Kyrov, Liên
bang Nga. Năm 1988, trên cương vị Giám đốc HVQY, ông được thăng quân hàm Thiếu
tướng.
Vị giáo sư khởi xướng ghép tạng
Năm
1992, HVQY tổ chức thành công ca ghép thận đầu tiên tại Việt Nam. Từ đó, nhiều
bệnh viện trong cả nước đã ghép được thận. Năm 2004, ở cương vị đồng Chủ tịch
Hội đồng chuyên môn ghép tạng Việt Nam, GS Lê Thế Trung cùng các đồng nghiệp
tiếp tục tổ chức thành công ca ghép gan đầu tiên tại Việt Nam. Đến nay, việc
ghép tạng đã được nhân rộng ra nhiều bệnh viện trong cả nước, với những thể
loại phức tạp hơn, như: Ghép tim, ghép phổi, ghép đa tạng... Qua đó cho thấy
vai trò nổi bật của ông, vừa là người khởi xướng, vừa là người đi đầu một lĩnh
vực của y học hiện đại tiên tiến. Năm 2015, khi Hội Ghép tạng Việt Nam được
thành lập, GS Lê Thế Trung được suy tôn là Chủ tịch danh dự đầu tiên của
hội.
Bên
cạnh những thành công về lĩnh vực ngoại khoa dã chiến, bỏng, ghép tạng, ung
thư, kết hợp hai nền y học, GS Lê Thế Trung còn cống hiến xuất sắc ở một số
lĩnh vực khác, như: Xây dựng chuyên ngành y học thảm họa-một vấn đề hết sức mới
mẻ đối với ngành y tế nước ta. Ông đã hoàn thành nhiều cuốn sách “Y học thảm
họa”-những tài liệu quan trọng với các nhà chuyên môn và đầy giá trị với người
làm công tác quản lý, hoạch định chính sách về phòng, chống thảm họa. Một loạt
công trình nghiên cứu của ông đã được đưa vào điều trị bỏng, làm lành vết
thương và hỗ trợ điều trị ung thư hiệu quả.
Đại gia đình theo nghề bác sĩ
Tiếp
nối truyền thống gia đình, Thiếu tướng, GS, TS Lê Trung Hải cũng là một trong
những chuyên gia hàng đầu về ghép tạng ở nước ta hiện nay. “Mình nghỉ hưu mấy
năm rồi, nhưng công việc hiện tại cũng bận không kém khi còn công tác”, Thiếu
tướng Lê Trung Hải cho biết.
Noi
gương cha mình, người từng đặt chân đến khắp mọi miền đất nước, qua nhiều chiến
trường khốc liệt để cứu chữa, điều trị thương binh và người dân, bác sĩ trẻ Lê
Trung Hải sau khi tốt nghiệp Đại học Quân y (nay là Học viện Quân y) đã có mặt
ngay từ những ngày đầu diễn ra cuộc chiến đấu bảo vệ biên giới phía Bắc. Trong
đội hình của Sư đoàn 337 (nay là Đoàn Kinh tế-Quốc phòng 337, Quân khu 4), tại
điểm cao 400, thuộc huyện Lộc Bình, tỉnh Lạng Sơn, Lê Trung Hải đã cùng đồng
đội vừa trực tiếp tham gia phục vụ chiến đấu, vừa cứu chữa thương binh, bệnh
binh. Có ngày, người bác sĩ trẻ tham gia cấp cứu, xử lý vết thương cho hàng
trăm thương binh, phải đứng mổ suốt ngày đêm vì nhiều thương binh từ tuyến trước
chuyển về.
Ký
ức về những trận đánh khốc liệt ấy mãi ghi sâu trong tâm khảm và cũng là sự
thôi thúc, động lực giúp GS Lê Trung Hải sau này nỗ lực trau dồi kiến thức, y
đức để làm tốt sứ mệnh cao cả của người thầy thuốc mặc áo lính. Ông từng nhiều
năm tu nghiệp ở các nước tiên tiến, như: Hoa Kỳ, Đức, Nhật Bản... Nối tiếp sự
nghiệp của cha mình, ông trở thành một trong những chuyên gia ghép tạng hàng
đầu của Việt Nam, góp phần mang lại sự sống cho hàng trăm, hàng nghìn người.
Một
trong những bệnh nhân từng được ghép thận năm 1993 là ông Lê Thanh Nghiêm, sinh
năm 1960, nguyên Bí thư Thị ủy Đông Hòa, tỉnh Phú Yên. Theo lời kể của ông
Nghiêm, cuối năm 1992, trong lần đi khám tại Bệnh viện Đa khoa Phú Yên, ông
chết lặng khi các bác sĩ chẩn đoán bị suy thận giai đoạn cuối. Với quyết tâm
còn nước còn tát, ông được gia đình đưa ra BVQY 103 chữa trị... Ngày 20-7-1993,
ông được các GS: Tôn Thất Bách, Lê Thế Trung, Lê Trung Hải cùng các chuyên gia
đầu ngành ghép tạng tiến hành mổ ghép thành công. Đến nay, sức khỏe của ông vẫn
ổn định. Sau ca ghép lịch sử này, GS Lê Thế Trung, GS Lê Trung Hải còn thực
hiện thành công rất nhiều ca ghép tạng khác, mang lại hạnh phúc cho nhiều gia
đình. Với những cống hiến đặc biệt xuất sắc ấy, năm 2005, lần đầu tiên trong
danh sách đồng tác giả đoạt Giải thưởng Hồ Chí Minh về khoa học và công nghệ
dành cho cụm công trình ghép tạng có tên hai cha con: GS Lê Thế Trung và GS Lê
Trung Hải. Đặc biệt, năm 2010, người con trai út của GS Lê Thế Trung là Đại tá,
Thạc sĩ Lê Trung Thắng, Phó trưởng phòng Khoa học Quân sự kiêm Trưởng ban Công
nghệ thông tin HVQY cũng vinh dự được trao Giải thưởng Hồ Chí Minh về khoa học
và công nghệ, với vai trò đồng tác giả cụm công trình kết hợp quân dân y. Đây
là một điều đặc biệt khi có 3 cha con trong một gia đình cùng nhận được giải
thưởng cao quý này. Nhắc đến niềm vinh dự lớn lao, Thiếu tướng Lê Trung Hải
khiêm nhường cho rằng, đó là sự may mắn bởi ông đã được học tập, làm việc trong
một mô hình viện-trường quân đội có tính tổ chức, tính tập thể cao, ở đó người
thầy thuốc, thầy giáo cũng đồng thời là người lính. Đằng sau người đàn ông
thành đạt luôn có bóng dáng của người phụ nữ chu toàn, người vợ hiền, dâu thảo
và người mẹ đảm đang. Hậu phương vững chắc của GS Lê Trung Hải là Đại tá, PGS,
TS Phan Việt Nga, Chủ nhiệm Bộ môn Nội Thần kinh, BVQY 103, người luôn kề vai
sát cánh, động viên và cảm thông, tạo mọi điều kiện để ông có thể cống hiến hết
mình cho sự nghiệp.
Những
năm gần đây, mặc dù công việc bận rộn với vai trò là Chủ tịch Hội Gan mật Việt
Nam, GS Lê Trung Hải vẫn say sưa nghiên cứu khoa học, đào tạo và điều trị. Ông
có nhiều báo cáo khoa học về ghép tạng, phẫu thuật nội soi, bệnh lý gan mật tụy
được đánh giá cao tại các hội nghị quốc tế ở Anh, Đức, Thái Lan, Malaysia, Hàn
Quốc, đồng thời chủ trì nhiều đề tài nghiên cứu khoa khọc cấp bộ và nhà nước.
GS Lê Trung Hải còn trực tiếp giảng dạy ngoại khoa bằng tiếng Anh cho nhiều lớp
sinh viên y khoa của Đức, Singapore, Myanmar và đào tạo hàng chục nghiên cứu
sinh các trường đại học y, dược trong cả nước.
Xuân Đinh Dậu năm 2017, Thiếu tướng, GS, TSKH Lê Thế
Trung vinh dự được trao tặng Huy hiệu 70 năm tuổi Đảng. Đại gia đình ông từ ông
bà, bố mẹ, gia đình thông gia, các con, cháu, dâu rể có tới gần 20 người đã và
đang công tác, cống hiến trong LLVT nói chung, ngành y nói riêng. Trong đó
có 2 người được thăng quân hàm cấp tướng, 3 tiến sĩ y khoa và 3 người được tặng
Giải thưởng Hồ Chí Minh về khoa học và công nghệ.