Thực tiễn lịch sử đã chứng minh về nguồn gốc của Nhà nước

 

Một là, trong xã hội cộng sản nguyên thủy, không có nhà nước, dù có tổ chức quyền lực do nhân dân bầu ra. Tổ chức xã hội là thị tộc, bộ lạc, đứng đầu là tộc trưởng, hội đồng tộc trưởng và thủ lĩnh quân sự do nhân dân bầu ra. Quyền lực của những người đứng đầu thuộc về uy tín và đạo đức; việc điều chỉnh các quan hệ xã hội được thực hiện bằng quy tắc chung. Quyền lực chưa mang tính chính trị, và phục vụ cho mục đích chung, không sử dụng bạo lực. Đó là một thể chế tự quản của nhân dân. Quản lý xã hội chứ không cai trị xã hội. Ph. Ăngghen viết: “Với tất cả tính ngây thơ và giản dị của nó, chế độ thị tộc quả là một tổ chức tốt đẹp biết bao! Không có quân đội hiến binh, không có quý tộc, vua chúa, tổng đốc, trưởng quan và quan toà, không có nhà tù, không có những vụ xử án, thế mà mọi việc đều trôi chảy”[1]. Hồ Chí Minh: “Nhà nước là gì? Trải mấy muôn năm, xã hội cộng sản nguyên thuỷ không có chế độ tư hữu, không có sự bóc lột, không có giai cấp, thì không có nhà nước. Từ khi có chế độ tư hữu, người giàu thành giai cấp bóc lột, người nghèo thành giai cấp bị bóc lột. Giai cấp người giàu xây dựng bộ máy thống trị gồm có chính phủ, quân đội, toà án, cảnh sát... Bộ máy ấy gọi là nhà nước đẻ thống trị giai cấp bị bóc lột”[2].

 Hai là, nhà nước chỉ xuất hiện khi công xã nguyên thuỷ tan rã  và xã hội có sự phân chia thành giai cấp đối kháng: giai cấp chủ nô và giai cấp nô lệ. Bởi vì: Do lực lượng sản xuất phát triển, dẫn đến sự ra đời của chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất, xã hội phân chia thành giai cấp đối kháng, chế độ cộng sản nguyên thủy tan rã, chế độ chiếm hữu nô lệ ra đời. Trong cuộc đấu tranh giai cấp một mất một còn, giai cấp thống trị với một lực lượng nhỏ không thể tồn tại trước sức mạnh của quảng đại quần chúng nhân dân, buộc chúng phải tổ chức ra bộ máy quyền lực chính trị, nhằm tập trung sức mạnh kinh tế, quân sự, pháp luật để duy trì trật tự bóc lột và đè bẹp sự phản kháng của quần chúng. Công cụ bạo lực đó là nhà nước.  Nhà nước chủ nô là tổ chức chính quyền nhà nước xuất hiện đầu tiên trong lịch sử. Các nhà nước tiếp theo là nhà nước phong kiến, nhà nước tư sản và nhà nước xã hội chủ nghĩa.

Tóm lại, nhà nước không phải là cái vốn có, cái được áp đặt từ bên ngoài, cũng không phải do ý muốn chủ quan của một cá nhân hay một giai cấp, mà là một hiện tượng lịch sử, có nguồn gốc hiện thực từ tiền đề kinh tế và chính trị - xã hội. Nguyên nhân sâu xa từ kinh tế là chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất; nguyên nhân trực tiếp là mâu thuẫn giai cấp không thể điều hoà.

---

[1]  (MĂ, tt, tập 22, tr. 147).

[2] Hồ Chí Minh toàn tập, Nxb CTQG, H. tập 7, tr. 216,