Trung Quốc đang trên đà phát triển kinh tế số mạnh mẽ, với sự hỗ trợ từ Chính phủ và sự năng động của khu vực tư nhân. Một trong những động lực mang tính đột phá thúc đẩy kinh tế số Trung Quốc là sự phát triển của các công nghệ tiên tiến, đầu tư mạnh mẽ vào kết cấu hạ tầng số. Trong lĩnh vực kinh doanh, Trung Quốc phát triển một hệ sinh thái công nghiệp số rộng lớn. Điều này không chỉ thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, mà còn tạo ra nhiều cơ hội việc làm và cải thiện đời sống người dân.
Sự phát triển kinh tế số ở Trung Quốc
Trong bối cảnh nền kinh tế số toàn cầu nói chung đang tăng tốc
phát triển, quy mô nền kinh tế số Trung Quốc đã chứng kiến sự gia tăng mạnh mẽ
trong gần một thập niên qua. Theo ước tính tại Hội nghị Kinh tế số toàn cầu năm
2023, quy mô nền kinh tế số của Trung Quốc đã tăng lên 50,2 nghìn tỷ nhân dân
tệ (khoảng 6,96 nghìn tỷ USD) vào năm 2022, với tốc độ tăng trưởng hai con số
hằng năm là 14,2% kể từ năm 2016. Tỷ trọng của kinh tế số trong tổng sản phẩm
quốc nội (GDP) của Trung Quốc tăng lên 41,5% vào năm 2022 và tốc độ tăng trưởng
của kinh tế số trong thời gian này cao hơn khoảng 10% so với tốc độ tăng trưởng
chung của nền kinh tế. Trong nhiều năm qua, nền kinh tế số của Trung Quốc luôn
giữ vị trí thứ hai trên toàn cầu và thực sự trở thành một động lực cơ bản thúc
đẩy phát triển kinh tế đất nước.
Trung Quốc quan niệm về phạm vi nền kinh tế số bao gồm hai bộ
phận cấu thành chính là ngành công nghiệp số và các ngành công nghiệp/lĩnh vực
khác được số hóa. Điều này nghĩa là Trung Quốc không chỉ nhấn mạnh các công
nghệ số và các ngành công nghệ thông tin và truyền thông (ICT), mà còn nỗ lực
ứng dụng các công nghệ số để chuyển đổi số các ngành công nghiệp truyền thống.
Số hóa các ngành kinh tế bao gồm việc sử dụng các công nghệ số để nâng cấp các
ngành công nghiệp truyền thống, chẳng hạn như tích hợp các công nghệ tự động
hóa và trí tuệ nhân tạo vào các ngành sản xuất truyền thống, là lực đẩy chính
đằng sau nền kinh tế số của Trung Quốc. Năm 2022, các ngành công nghiệp/lĩnh
vực được số hóa ở Trung Quốc đã đóng góp giá trị gia tăng đáng kể, lên đến 41
nghìn tỷ nhân dân tệ cho nền kinh tế của quốc gia, đạt mức tăng trưởng 10,3%,
và chiếm 81,7% tổng giá trị nền kinh tế số và 33,9% GDP của đất nước(1).
Mức độ số hóa các ngành kinh tế của Trung Quốc thay đổi đáng kể
ở các vùng khác nhau. Các đô thị, như Thượng Hải, Bắc Kinh có tỷ trọng kinh tế
số trong GDP cao hơn, trong khi một số tỉnh phía Tây và miền Trung của Trung
Quốc có tỷ trọng kinh tế số thấp hơn. Tăng trưởng “theo cấp số nhân” của nền
kinh tế số Trung Quốc có được là do sự phát triển kết cấu hạ tầng kỹ thuật số
mạnh mẽ, sự xuất hiện của tài chính số và sự tăng trưởng nhanh chóng của tiền
kỹ thuật số của Ngân hàng Trung ương. Nền kinh tế số của Trung Quốc chủ yếu
được thúc đẩy bởi nhu cầu thị trường và các mô hình kinh doanh đổi mới hơn là
chỉ dựa vào sự tiến bộ về công nghệ. Một ví dụ điển hình là Alipay, một hệ
thống thanh toán an toàn, giải quyết các vấn đề tín dụng giữa khách hàng và các
thương nhân trong thương mại điện tử, thúc đẩy sự tăng trưởng vượt bậc của
ngành mua sắm trực tuyến của Trung Quốc. Các mô hình kinh doanh đổi mới này
không chỉ giới hạn ở mua sắm trực tuyến, mà còn bao gồm các dịch vụ truyền
thông xã hội, dịch vụ chăm sóc sức khỏe.
Chính sách phát triển kinh tế số ở Trung Quốc
Trong quá trình phát triển nền kinh tế số, mối quan hệ giữa thị
trường và chính phủ thể hiện ở việc chính phủ đóng vai trò như thế nào và thị
trường cần có không gian phù hợp trong khuôn khổ này để duy trì trật tự một
cách hợp lý.
Thứ nhất,
trong suốt quá trình số hóa, Chính phủ Trung Quốc đóng vai trò then chốt trong
việc thúc đẩy và điều tiết nền kinh tế số thông qua việc chủ động tham gia tích
cực vào việc định hình chính sách và cung cấp khung pháp lý nhằm thúc đẩy môi
trường thuận lợi cho những tiến bộ kỹ thuật số, đồng thời duy trì được vai trò
điều tiết thị trường hợp lý.
Thứ hai, Chính
phủ Trung Quốc sớm có một hệ thống văn bản chiến lược, quy hoạch, quy định,
hướng dẫn phát triển kinh tế số trong việc hình thành một hệ thống chiến lược
kinh tế số theo liên kết ngang và thâm nhập dọc, đặt mục tiêu phát triển kết
cấu hạ tầng mạng, khuyến khích doanh nghiệp tham gia và thúc đẩy sự phát triển
của ngành công nghiệp số. Từ góc độ chiến lược tổng thể, trong giai đoạn thực
hiện Kế hoạch 5 năm lần thứ 13 (2016 - 2020), Chính phủ Trung Quốc đã ban hành
các văn bản quan trọng, như “Đề cương chiến lược phát triển theo định hướng đổi
mới quốc gia” và “Kế hoạch thông tin hóa quốc gia Kế hoạch 5 năm lần thứ XIII”,
đưa kinh tế số thành một trong những hướng phát triển chính, theo đó các tỉnh,
thành phố của Trung Quốc ban hành chính sách để thực hiện định hướng của Trung
ương. Năm 2021, các địa phương của Trung Quốc ban hành tổng cộng hơn 200 chính
sách liên quan đến kinh tế số, tập trung vào các chính sách về công nghiệp công
nghệ thông tin và truyền thông (ICT), chính sách phát triển kinh tế số ngành,
lĩnh vực, chính sách quản trị số và chính sách giá trị hóa dữ liệu với trọng
tâm và mục tiêu có sự khác nhau tùy theo hoàn cảnh, thế mạnh của từng địa
phương.
Thứ ba, Chính phủ Trung Quốc
đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy sự tiến bộ của nền kinh tế số,
thiết lập hệ sinh thái số mạnh mẽ, đặc thù với các chính sách cụ thể, triển
khai một loạt giải pháp quan trọng để thúc đẩy phát triển kinh tế số như sau:
Chính sách phát triển hạ tầng số: Trung Quốc đặc biệt chú trọng xây dựng kết
cấu hạ tầng số, phát triển mạng thông tin thế hệ mới, mở rộng ứng dụng 5G để
tạo tiền đề phát triển nền kinh tế số. Việc triển khai mạng 5G trên diện rộng
không chỉ cải thiện khả năng kết nối, mà còn hỗ trợ sự phát triển của các ngành
công nghiệp, như sản xuất thông minh, y tế từ xa, giao thông thông minh. Các
ứng dụng của kết cấu hạ tầng số 5G, trí tuệ nhân tạo đã phát huy vai trò quan
trọng trong phòng, chống đại dịch COVID-19, đồng thời giúp Trung Quốc tạo thêm
hơn 7 triệu việc làm trong ngành công nghệ thông tin cùng hàng chục triệu việc
làm gián tiếp thuộc các ngành kinh tế số. Cùng với đầu tư mạnh mẽ vào mạng lưới
5G, Trung Quốc chú trọng phát triển các công nghệ tiên tiến, như trí tuệ nhân
tạo (AI), internet vạn vật (IoT), dữ liệu lớn (big data). Các doanh nghiệp công
nghệ lớn, như Baidu, Alibaba, và Tencent đang dẫn đầu thế giới trong việc
nghiên cứu và triển khai các giải pháp công nghệ này.
Chính sách phát triển nền tảng số: Trung Quốc cũng phát triển mạnh các trung
tâm dữ liệu lớn và hạ tầng điện toán đám mây để hỗ trợ cho các dịch vụ kỹ thuật
số và thương mại điện tử. Từ tháng 2-2022, kế hoạch mang tên “Dữ liệu phương
Đông, điện toán phương Tây” được công bố nhằm mở rộng phạm vi của các trung tâm
dữ liệu trong việc cải thiện khả năng xử lý, lưu trữ và dữ liệu sẽ được đưa từ
các khu vực đông dân cư, có nền kinh tế phát triển của Trung Quốc đến các khu
vực phía Tây giàu tài nguyên và dân cư thưa thớt. Để phát triển nền tảng số,
Trung Quốc có nhiều đột phá về thể chế gắn với tầm nhìn coi dữ liệu là yếu tố
đầu vào quan trọng, bắt buộc của nền kinh tế số và triển khai hành động cụ thể
hóa tầm nhìn này thông qua việc thành lập Cục Dữ liệu quốc gia trực thuộc Ủy
ban Cải cách và Phát triển quốc gia để phát triển và khai thác tiềm năng dữ
liệu từ Trung ương tới địa phương. Chính phủ Trung Quốc ban hành quy định coi
dữ liệu như một loại hàng hóa đặc biệt, được định giá và có thể được mua bán,
trao đổi trên các sàn giao dịch dữ liệu, từ đó hình thành ngành công nghiệp dữ
liệu với nhiều việc làm mới so với trước đây, điển hình là nghề “dán nhãn dữ
liệu”. Với việc giá trị hóa dữ liệu, dữ liệu đã trở thành một nguồn lực mới để
hỗ trợ cho doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ.
Chính sách phát triển dịch vụ tài chính số: Hiện nay, Trung Quốc là nước dẫn đầu thế
giới về dịch vụ tài chính kỹ thuật số và thanh toán kỹ thuật số. Ngân hàng
Trung ương Trung Quốc đang thực hiện Kế hoạch phát triển công nghệ tài chính
cho giai đoạn 2022 - 2025, nhằm thúc đẩy quá trình chuyển đổi số trong lĩnh vực
tài chính trong 4 năm. Hệ thống ngân hàng hiện đại hóa phương thức cho vay
ngang hàng (P2P lending) truyền thống bằng cách áp dụng công nghệ dựa trên
internet và cải thiện quy định pháp lý nhằm hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa tiếp
cận tín dụng. Đến nay, Trung Quốc là nước dẫn đầu thị trường cho vay P2P trên
toàn cầu với doanh số có thời điểm lên tới 192 tỷ USD, kế đến là Mỹ, Anh, Thụy
Sĩ, I-ta-li-a(2). Năm 2021, Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc ban hành
sách trắng có tựa đề “Tiến trình nghiên cứu và phát triển E-CNY ở Trung Quốc”
nêu ra ba mục tiêu chính để phát triển đồng nhân dân tệ kỹ thuật số, bao gồm đa
dạng hóa các hình thức tiền mặt do ngân hàng Trung ương cung cấp cho công
chúng; thúc đẩy cạnh tranh công bằng, hiệu quả và bảo mật trong các dịch vụ
thanh toán bán lẻ; cải thiện thanh toán xuyên biên giới.
Chính sách thúc đẩy khởi nghiệp số: Chính phủ Trung Quốc đang thực hiện hỗ
trợ nghiên cứu cơ bản và để duy trì được tốc độ phát triển của nền kinh tế số,
nhu cầu đổi mới công nghệ nguyên bản, các nỗ lực nghiên cứu hướng đến các công
nghệ cơ bản, bao gồm chip cao cấp, hệ điều hành và trí tuệ nhân tạo sẽ ngày
càng tăng. Theo thống kê trong “Báo cáo Phát triển Kinh tế số của Trung Quốc”
đến cuối tháng 3-2022, hơn 200 công viên công nghệ đã được chỉ định là “công
viên kinh tế số”, cho thấy nỗ lực của chính quyền địa phương tận dụng các điều
kiện thuận lợi để tăng tốc sự phát triển của kinh tế số. Trung Quốc đã gắn
chiến lược phát triển giáo dục, đào tạo với chiến lược phát triển nguồn nhân
lực và chiến lược phát triển kinh tế - xã hội trên cả hai phương diện vĩ mô và
vi mô, qua đó tạo ra sự hòa nhập giữa cung nhân lực số với cầu nhân lực số của
nền kinh tế, thị trường lao động cả về trình độ học vấn, trình độ chuyên môn kỹ
thuật, cơ cấu nhân lực và năng lực, phẩm chất.
Ngoài ra, Chính phủ Trung Quốc đã áp dụng nhiều chính sách thuế
ưu đãi cho doanh nghiệp công nghệ thông tin, đặc biệt là doanh nghiệp mới và
sáng tạo, bao gồm miễn thuế thu nhập doanh nghiệp (tùy theo điều kiện cụ thể)
và giảm thuế giá trị gia tăng, cung cấp hỗ trợ tài chính dưới dạng vốn vay ưu
đãi và tài trợ nghiên cứu phát triển cho doanh nghiệp công nghệ thông tin,
khuyến khích doanh nghiệp nước ngoài trong lĩnh vực công nghệ thông tin, đặc
biệt là các dự án có liên quan đến trí tuệ nhân tạo (AI), internet vạn vật
(IoT), và công nghệ chuỗi khối (blockchain). Với lợi thế đặc biệt của “kinh tế
theo quy mô” của một trong những quốc gia đông dân nhất thế giới, các chi phí
trung bình để cung cấp dịch vụ số và triển khai chuyển đổi số thấp hơn, nên lợi
nhuận từ việc tạo ra sản phẩm với các đổi mới công nghệ tương tự là lớn hơn ở
Trung Quốc so với các quốc gia khác. Kết quả là Trung Quốc đã chứng kiến sự
thành công quốc tế của các doanh nghiệp được thúc đẩy bởi số hóa, như Taobao,
Didi, Ctrip và Weibo, ngay cả khi các công nghệ và ứng dụng ban đầu của họ
không phát sinh từ Trung Quốc do đã cung cấp một môi trường phát triển mạnh mẽ
để mở rộng kinh doanh và đạt được sự cạnh tranh toàn cầu.
Một số hàm ý chính sách
Nhận thức được vị trí, vai trò và tầm quan trọng của nền kinh tế
số đối với quá trình phát triển đất nước trong bối cảnh hội nhập, Đảng và Nhà
nước Việt Nam đã luôn quan tâm và có nhiều chủ trương, giải pháp có liên quan
đến quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế số. Thủ tướng Chính phủ đã ký ban
hành Quyết định số 749/QĐ-TTg, ngày 3-6-2020, về “Phê duyệt “Chương trình
chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến 2030””; Quyết định số
411/QĐ-Ttg, ngày 31-3-2022, về “Phê duyệt Chiến lược quốc gia phát triển kinh
tế số và xã hội số đến năm 2025, định hướng đến năm 2030” đã chỉ rõ Việt Nam
cần nhanh chóng nắm bắt, hành động mạnh mẽ để phát triển kinh tế số và xã hội
số, phát triển ngành, nghề kinh doanh mới, mở ra các thị trường mới và tạo thêm
nhiều nhu cầu việc làm mới. Nhiệm vụ phát triển kinh tế số và xã hội số được
đặt ở mức ưu tiên cao trong các chiến lược phát triển quốc gia.
Kinh tế số của Việt Nam đang phát triển một cách khá toàn diện
và mạnh mẽ. Sự phát triển khá nhanh của kinh tế số Việt Nam trong thời gian qua
thể hiện sự nỗ lực, quyết tâm của Chính phủ, các cấp, các ngành, địa phương,
cộng đồng doanh nghiệp và người dân trong việc ứng dụng mạnh mẽ công nghệ thông
tin trong hoạt động sản xuất, kinh doanh cũng như quản lý, điều hành, góp phần
quan trọng vào công cuộc chuyển đổi số quốc gia, phát triển kinh tế số và xã
hội số ở Việt Nam. Từ kinh nghiệm phát triển kinh tế số ở Trung Quốc, có thể
rút ra các vấn đề sau:
Một là, về
quan điểm quản lý nền kinh tế số. Chính phủ Trung Quốc quản lý nền kinh tế
số một cách “khá lỏng lẻo” ở giai đoạn đầu và cung cấp các chính sách hỗ trợ để
có thể tạo thể chế mang tính vượt trội và mở đường. So với châu Âu về cách tiếp
cận đối với quyền riêng tư dữ liệu và các đánh giá môi trường và năng lượng nghiêm
ngặt, Chính phủ Trung Quốc không đặt các vấn đề này là ưu tiên trong giai đoạn
đầu. Kinh nghiệm quản lý kinh tế số của Trung Quốc gợi mở cách tiếp cận thị
trường “cởi mở” hơn trong quan điểm về mối quan hệ giữa thị trường và nhà nước
để phát triển kinh tế số trong quá trình tiến tới điểm cân bằng giữa yêu cầu
“tạo động lực thúc đẩy đổi mới sáng tạo liên quan tới việc phát triển và ứng
dụng kinh tế số” với yêu cầu “bảo đảm trật tự của thị trường”.
Hai là, đầu
tư vào hạ tầng kỹ thuật số. Là quốc gia dẫn đầu toàn cầu về phát triển kết
cấu hạ tầng, Trung Quốc đã đạt được thành công đáng kể trong việc xây dựng kết
cấu hạ tầng kỹ thuật số. Công nghệ 5G, với tư cách là một thành phần quan trọng
của thế hệ công nghệ thông tin và kết cấu hạ tầng kỹ thuật số mới, là động lực
chính đằng sau quá trình chuyển đổi và nâng cấp kỹ thuật số cho nền kinh tế
thực. Những bước tiến ban đầu khá ấn tượng của Trung Quốc trong lĩnh vực kinh
tế số là do vai trò quan trọng của lĩnh vực công nghệ kỹ thuật số. Kinh nghiệm
của Trung Quốc cho thấy chính nhờ sự phát triển của kinh tế số lõi mà kinh tế
số đã đi vào mọi khía cạnh của sản xuất công nghiệp và cuộc sống hằng ngày của
người dân, tạo nên một mô hình phát triển kinh tế khác biệt so với kinh tế
truyền thống.
Ba là, xây dựng các
trung tâm dữ liệu và điện toán đám mây theo vùng. Trong nỗ lực hiện thực
hóa giá trị của dữ liệu, phát triển thị trường dữ liệu và tạo điều kiện thuận
lợi cho việc lưu thông, giao dịch, phát triển và sử dụng dữ liệu, Trung Quốc đã
triển khai dự án “Dữ liệu phương Đông và Điện toán phương Tây”. Bằng cách
chuyển hướng hiệu quả nhu cầu về sức mạnh tính toán từ khu vực phía đông sang
khu vực phía tây, dự án cho phép phân bổ và sử dụng hiệu quả các tài nguyên máy
tính. Việc xây dựng các trung tâm dữ liệu lớn và hệ thống điện toán đám mây ở
các vùng kinh tế trọng điểm sẽ giúp xử lý và lưu trữ lượng dữ liệu khổng lồ, hỗ
trợ cho các doanh nghiệp và chính phủ trong việc chuyển đổi số. Từ kinh nghiệm
của Trung Quốc, để có một nền kinh tế chuyển đổi số mạnh mẽ, cần có một nguồn
lực lớn, không thể chỉ đến từ nguồn ngân sách nhà nước, mà phải dựa chính vào
nguồn vốn từ khu vực tư nhân và vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI).
Bốn là, phát
triển công nghệ tài chính (fintech) và thanh toán kỹ thuật số. Hiện nay,
Trung Quốc là nước dẫn đầu toàn cầu về dịch vụ tài chính kỹ thuật số, đứng đầu
thế giới về thanh toán kỹ thuật số. Bằng cách áp dụng công nghệ dữ liệu lớn và
trí tuệ nhân tạo, tài chính kỹ thuật số sẽ giải quyết “khoảng trống tín dụng”
bằng cách cung cấp các khoản vay không cần thế chấp cho doanh nghiệp vừa và nhỏ
và hộ gia đình có hồ sơ tín dụng đáng tin cậy. Kinh nghiệm phát triển công nghệ
tài chính của Trung Quốc cho thấy sự cần thiết của việc hỗ trợ doanh nghiệp
cung cấp dịch vụ tài chính kỹ thuật số.
Năm là, thúc
đẩy thương mại điện tử và thương mại điện tử xuyên biên giới. Mua sắm trực
tuyến là một đặc điểm quan trọng của lối sống số ở Trung Quốc và trong thời
gian qua Trung Quốc đã mở rộng các thí điểm thương mại điện tử xuyên biên giới.
Hiện nay, đối với các nền tảng thương mại điện tử, mức độ ưu tiên đã chuyển từ
tổng giá trị hàng hóa sang việc ưu tiên lại giá trị cốt lõi của các thương hiệu
cửa hàng và tầm quan trọng của trải nghiệm khách hàng. Người tiêu dùng đang
chuyển từ việc mua sắm theo cảm xúc sang việc mua sắm theo lý trí, và các nhà
bán hàng đang chuyển từ việc theo đuổi doanh số bán hàng sang lợi nhuận ổn
định. Điều này tạo ra tính bền vững mạnh mẽ, phù hợp với sự tiện lợi mà lối
sống số mang lại.
Sáu là, chuyển
đổi số trong quản lý nhà nước. Kể từ Đại hội toàn quốc lần thứ 18 của Đảng
Cộng sản Trung Quốc, Chính phủ Trung Quốc nhấn mạnh sự cần thiết đẩy nhanh việc
thúc đẩy quản trị điện tử và xây dựng nền tảng dịch vụ trực tuyến tích hợp, bao
gồm tất cả quy trình. Sau đó, Chính phủ Trung Quốc tăng cường sáng kiến
internet plus với dịch vụ chính phủ để các dịch vụ này có thể truy cập được
thông qua “một mạng, một cửa và một lần truy cập”. Điều này có nghĩa là các
dịch vụ của chính phủ có thể được vận hành “hoàn toàn trực tuyến” và doanh
nghiệp cũng như công chúng chỉ cần “vào một cửa” và “truy cập nhiều nhất một
lần”./.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét