Thượng tướng Song Hào, tên khai sinh là Nguyễn Văn Khương, sinh ngày 20-8-1917 tại xã Hào Kiệt (nay là xã Liên Minh), huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định, là một thanh niên yêu nước, sớm giác ngộ cách mạng, tích cực đấu tranh cho sự nghiệp giải phóng dân tộc.

Đồng chí từng trải qua các cương vị quan trọng như: Chính ủy Đại đoàn 308 thời chống Pháp, Chính ủy Mặt trận B5 (Quảng Trị) trong những năm chống Mỹ; 15 năm là Ủy viên Trung ương Đảng; 15 năm là Phó bí thư Quân ủy Trung ương, nhiều năm làm Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị… sau đó là Bộ trưởng Bộ Thương binh - Xã hội (nay là Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội), chuyên lo chính sách xã hội và chính sách cho người có công… Cuộc đời vị tướng tài ba, “văn võ song toàn” giống như một thước phim quay chậm trong ký ức người thân và đồng đội.

Thượng tướng Song Hào - Vị tướng văn võ song toàn

Thượng tướng Song Hào. Ảnh tư liệu 

Đồng chí Song Hào tham gia hoạt động cách mạng từ năm 1936 trong Phong trào Mặt trận bình dân. Năm 1937, ông phụ trách tổ chức Ái hữu thợ thêu, Thanh niên dân chủ tại quê hương.

Tháng 4-1939, đồng chí gia nhập Đảng Cộng sản Đông Dương và được cử làm Thư ký Ban Thường trực Liên đoàn Lao động Hà Nội và tham gia Ban Chấp hành Đảng bộ TP Hà Nội.

Đầu năm 1940, đồng chí bị thực dân Pháp bắt giam và kết án 7 năm tù, lưu đày qua các nhà tù Nam Định, Hà Nội, Sơn La, Hòa Bình, Chợ Chu. Năm 1943, đồng chí được chỉ định làm Bí thư chi bộ tại nhà tù Chợ Chu. Trong năm 1944, ông cùng nhiều đồng chí khác vượt ngục khỏi nhà tù Chợ Chu về vùng Tuyên Quang, Thái Nguyên hoạt động, được chỉ định làm Chính trị viên Đội tuyên truyền Cứu quốc quân hoạt động ở các tỉnh Hà Giang, Tuyên Quang và Thái Nguyên. Trong Cuộc tổng khởi nghĩa Tháng Tám năm 1945, bằng tư duy sắc sảo, nhạy bén, đồng chí đã cùng Ủy ban Khởi nghĩa tỉnh Tuyên Quang lãnh đạo nhân dân đứng lên giành chính quyền thắng lợi.

Sau Cách mạng Tháng Tám, đồng chí Song Hào là Xứ ủy viên Bắc Kỳ của Kỳ bộ Việt Minh, phụ trách liên tỉnh Hà Giang, Tuyên Quang và Thái Nguyên... Tháng 12-1947, đồng chí là Chính ủy Liên khu 10, Khu ủy viên, Bí thư Quân khu ủy. Đến năm 1950, đồng chí là Chính ủy khu Tây Bắc, Bí thư Ban cán sự bộ đội tình nguyện vùng Thượng Lào.

 Sau một thời gian công tác, với những đóng góp xuất sắc cả về chính trị và quân sự, năm 1951, đồng chí Song Hào được cử làm Chính ủy Đại đoàn 308, Bí thư Đại đoàn ủy. Trên cương vị mới, đồng chí đã cùng với Bộ Chỉ huy Đại đoàn tập trung xây dựng Đại đoàn và Đảng bộ Đại đoàn vững mạnh. Đặc biệt, trình độ tác chiến và ý thức tổ chức kỷ luật của bộ đội được duy trì chặt chẽ, là cơ sở để Đại đoàn hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ mà Bộ Tổng Tư lệnh giao phó. 

Có thể nói, trong những năm kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược, mặc dù gặp muôn vàn khó khăn, gian khổ, nhưng bằng tinh thần của người chiến sĩ cộng sản kiên trung, đồng chí Song Hào đã hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ mà Đảng và nhân dân giao phó. Đồng chí đã thể hiện tài thao lược về chính trị và quân sự, góp phần cùng toàn Đảng, toàn quân và toàn dân hoàn thành sự nghiệp kháng chiến trường kỳ; đồng thời, để lại dấu ấn sâu đậm trong cuộc đời hoạt động cách mạng của đồng chí. 

Ngày 14-5-1955, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký sắc lệnh bổ nhiệm đồng chí Song Hào giữ chức Phó chủ nhiệm Tổng cục Chính trị QĐND Việt Nam. Tiếp đó, tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ III của Đảng (9-1960), đồng chí được bầu là Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng. Đến năm 1961, đồng chí được phân công làm Phó bí thư Quân ủy Trung ương; được Hội đồng Chính phủ quyết định bổ nhiệm Thứ trưởng Bộ Quốc phòng.

Khi đồng chí Nguyễn Chí Thanh được Trung ương Đảng điều động nhận công tác khác, ngày 3-3-1961, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký sắc lệnh bổ nhiệm đồng chí Song Hào giữ chức Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị QĐND Việt Nam. Với trọng trách người đứng đầu cơ quan chính trị của Quân đội, đồng chí đã dồn tâm sức của mình trong nhiệm vụ xây dựng QĐND Việt Nam vững mạnh về chính trị.

Sau 1975, đồng chí vẫn tiếp tục công tác trong Quân đội cho đến tháng 4-1982, đồng chí được phân công giữ chức Bộ trưởng Bộ Thương binh và Xã hội cho đến tháng 2-1987.

Báo Quân đội nhân dân từng có rất nhiều bài viết hay về Thượng tướng Song Hào, trong đó một bài viết có chi tiết rất thú vị phần nào khắc họa được con người của ông với tiêu đề "Thượng tướng Song Hào: Vị tướng “rau muống” làm công tác Đảng". Theo đó, khi còn sống, trong một lần trả lời phỏng vấn các cơ quan báo chí Trung ương và quân đội, cố Tổng Bí thư Lê Khả Phiêu đã nói về người anh, người đồng chí của mình - Thượng tướng Song Hào bằng những câu từ dung dị nhưng hết sức trân trọng.

Nguyên Tổng Bí thư Lê Khả Phiêu chia sẻ: “Anh Song Hào được Bác Hồ gọi là “Tướng rau muống”, bởi anh là người có đủ các đức tính “cần kiệm, liên chính, chí công vô tư”, quan tâm đồng chí, đồng đội, sống giản dị, khiêm nhường… Gắn bó với anh suốt cuộc đời cách mạng, tôi thấy, anh Song Hào là người cộng sản kiên trung, mẫu mực, người con ưu tú của quê hương Nam Định, suốt đời vì dân, vì nước. Anh là người có uy tín và đóng góp to lớn đối với cách mạng Việt Nam trên nhiều lĩnh vực; nhà chỉ huy tài năng của Quân đội nhân dân Việt Nam; người đóng góp xuất sắc vào xây dựng Đảng, công tác Đảng, công tác chính trị của lực lượng vũ trang nhân dân, Quân đội nhân dân Việt Nam. Người xây dựng Tổng cục Chính trị thật xứng đáng, là cơ quan đảm nhiệm công tác Đảng, công tác chính trị của Quân đội nhân dân Việt Nam".

Năm tháng đi qua, nhưng những cống hiến xuất sắc về chính trị, quân sự của Thượng tướng Song Hào đối với cách mạng Việt Nam và sự trưởng thành, lớn mạnh của QĐND Việt Nam luôn được đánh giá, ghi nhận; nhất là những kinh nghiệm lãnh đạo cả về chính trị, quân sự thông qua cuộc đời và sự nghiệp của Thượng tướng Song Hào đến nay vẫn còn vẹn nguyên giá trị.

Thượng tướng Song Hào qua đời ngày 9-1-2004 tại Hà Nội, hưởng thọ 87 tuổi.

ĐOÀN TRUNG (lược trích)

1. Sách “Tướng lĩnh Việt Nam trong Chiến dịch Điện Biên Phủ”; sưu tầm, tuyển chọn: SÔNG LAM - DŨNG QUYẾT; NXB Văn Học 2014.

2. Cổng thông tin điện tử Bộ Quốc phòng.

*NGUỒN: BÁO QĐND