PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU CHỦ NGHĨA XÃ HỘI KHOA HỌC

 

Chủ nghĩa xã hội khoa học sử dụng phương pháp luận chung nhất của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử để nghiên cứu, luận giải những quy luật, tính quy luật chính trị - xã hội của quá trình phát sinh, phát triển hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa. Vì vậy, khi nghiên cứu, xem xét các hiện tượng chính trị - xã hội phải luôn quán triệt quan điểm khách quan, toàn diện, lịch sử, cụ thể và phát triển. Quá trình phân tích các hiện tượng chính trị - xã hội phải gắn với điều kiện, hoàn cảnh kinh tế, chính trị, xã hội nhất định. Phải tôn trọng khách quan, xuất phát từ điều kiện khách quan để tìm ra con đường, biện pháp cách mạng đúng đắn trong cải tạo, xây dựng chủ nghĩa xã hội. Kiên quyết chống mọi biểu hiện chủ quan, duy ý chí, bất chấp quy luật khách quan; chủ động đề phòng, ngăn chặn khuynh hướng giáo điều, dập khuôn máy móc.

Phương pháp kết hợp lịch sử và lôgíc

Trên cơ sở những tư liệu thực tiễn của các sự thật lịch sử mà phân tích để rút ra những nhận định, khái quát về lý luận có kết cấu chặt chẽ, khoa học - tức là rút ra được lôgíc của lịch sử, không dừng lại ở sự liệt kê sự thật lịch sử. Các nhà kinh điển của Chủ nghĩa xã hội khoa học đã là những tấm gương mẫu mực về sử dụng phương pháp này khi phân tích lịch sử nhân loại, đặc biệt là về sự phát triển các phương thức sản xuất để rút ra được lôgíc của quá trình lịch sử, căn bản là quy luật mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất, giữa giai cấp bóc lột và bị bóc lột, quy luật đấu tranh giai cấp dẫn đến các cuộc cách mạng xã hội và do đó, cuối cùng đấu tranh giai cấp tất yếu dẫn đến chuyên chính vô sản, dẫn đến chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản.

Phương pháp kết hợp giữa lý luận với thực tiễn

Là một học thuyết chính trị - xã hội, Chủ nghĩa xã hội khoa học sử dụng phổ biến phương pháp kết hợp giữa lý luận với thực tiễn. Nếu thoát ly thực tiễn tình hình kinh tế, xã hội, giai cấp và đấu tranh giai cấp trong những giai đoạn lịch sử nhất định thì những nghiên cứu của Chủ nghĩa xã hội khoa học sẽ trở nên chung chung, trừu tượng, tư biện và không có sức thuyết phục, không mang lại hiệu quả, thậm chí phải trả giá đắt cho những quyết sách chính trị sai lầm từ suy diễn chủ quan. Do đó, phải từ thực tiễn chính trị - xã hội rút ra những kết luận về lý luận để từ đó quay lại chỉ đạo hoạt động thực tiễn. Đồng thời, mọi chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng Cộng sản phải có cơ sở lý luận thực tiễn đầy đủ, phải bám sát cuộc sống và tình hình chính trị - xã hội trong nước và quốc tế.

Phương pháp khảo sát và phân tích về mặt chính trị - xã hội dựa trên các điều kiện kinh tế - xã hội cụ thể

Khi nghiên cứu, khảo sát thực tế, thực tiễn một xã hội cụ thể, đặc biệt là trong điều kiện của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội... phải luôn có sự nhạy bén về chính trị - xã hội trước tất cả các hoạt động và quan hệ xã hội, trong nước và quốc tế. Trong thời đại còn giai cấp và đấu tranh giai cấp, còn chính trị thì mọi hoạt động, mọi quan hệ xã hội ở các lĩnh vực, kể cả khoa học công nghệ, tri thức và sử dụng tri thức, các nguồn lực, các lợi ích... đều có nhân tố chính trị chi phối mạnh nhất, nhưng nó lại có vẻ “đứng đằng sau hậu trường” (thậm chí cố tình che đậy như trong các đảng và chính phủ tư sản cầm quyền). Không chú ý phương pháp khảo sát và phân tích về mặt chính trị - xã hội, không có nhạy bén chính trị và lập trường - bản lĩnh chính trị vững vàng thì dễ mơ hồ, nhầm lẫn, sai lệch.

Các phương pháp có tính liên ngành

Chủ nghĩa xã hội khoa học cần phải sử dụng nhiều phương pháp nghiên cứu cụ thể của các khoa học xã hội khác như: phương pháp phân tích, tổng hợp, thống kê, so sánh, điều tra xã hội học, sơ đồ hoá, mô hình hóa… để nghiên cứu những khía cạnh chính trị - xã hội của các mặt hoạt động trong xã hội có giai cấp, đặc biệt là trong chủ nghĩa tư bản và trong chủ nghĩa xã hội, trong đó có thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội.