Thứ Ba, 19 tháng 10, 2021

Fake news – “dịch bệnh” đang lan truyền trên không gian mạng

 

Các bằng chứng nghiên cứu khoa học cho thấy, niềm tin sai lệch được lan truyền thông tin giống như cách thức bệnh dịch lây lan. Trong đó, các tương tác xã hội trên môi trường truyền thông giống như virus lây nhiễm từ nhận thức, thái độ và hành vi của người này sang nhận thức, thái độ và hành vi của người khác. Khi các cá nhân chia sẻ tin giả (fake news), đồng nghĩa với việc niềm tin giả được “truyền nhiễm” các cá nhân, nhóm xã hội thông qua các mối tương tác xã hội hàng ngày của họ.

Bản chất tin giả là một dạng thông tin chứa đựng những thông điệp không được kiểm chứng, không đúng sự thật khách quan, hoặc chỉ có một phần sự thật, nhưng được gia giảm nhiều tình tiết không đúng, hay sự giải thích bình luận gây cách hiểu méo mó, nhầm lẫn và sai lệch.

Tin giả không chỉ đơn giản là câu chuyện truyền thông mà ẩn đằng sau đang là nhưng mưu toan phá hoại chính trị, kinh tế, văn hóa, đạo đức và an ninh quốc gia. Tin giả xuất hiện dưới nhiều hình thức tinh vi, phức tạp và dễ dàng được đăng tải, lan truyền bằng nhiều loại hình truyền thông khác nhau, trong đó phổ biến và gây nhiều tác hại nhất là qua truyền thông xã hội. Khi các cá nhân chia sẻ tin giả, đồng nghĩa với việc niềm tin giả được “truyền nhiễm” các cá nhân, nhóm xã hội thông qua các mối tương tác xã hội hàng ngày của họ. Niềm tin lệch lạc trên môi trường truyền thông có thể mạnh đến mức độ mà việc trưng ra các bằng chứng không có ích gì, vì không ai bận tâm tìm kiếm chúng. Tin giả tác động trực tiếp đến nhận thức, thái độ và hành động của người tiếp cận theo những chiều cạnh và xu hướng khác nhau. Điều đáng chú ý là người dùng mạng xã hội có xu hướng chia sẻ tin giả nhiều hơn nhiều lần so với tin thật.

Tin giả đang ngày càng hướng đến những mục tiêu, cụ thể rõ ràng hơn. Từ các tin giả xúc phạm cá nhân, đến các nhà lãnh đạo, quản lý, xuyên tạc vấn đề chính trị, hiện nay tin giả còn hướng đến các mục tiêu kinh tế, lừa đảo, trục lợi. Tin giả được tạo dựng, tán phát từ các cá nhân hay tổ chức liên quan đến các lĩnh vực: chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, quốc phòng, an ninh, đối ngoại,... có thể nhắm vào một cá nhân, một tổ chức, một cộng đồng, chế độ chính trị với nhiều mục đích khác nhau: nói xấu, làm mất uy tín, gây thiệt hại về kinh tế, chia rẽ xã hội. Tin giả có thể xuất phát từ sự vô ý, tùy tiện, thiếu trách nhiệm hoặc chủ ý của người tạo ra và đưa tin, nhằm phá hoại và trục lợi về kinh tế, làm giảm uy tín, hiệu quả hoạt động của cơ quan, hệ thống thể chế quốc gia và cá nhân; đầu độc dư luận và sự phát triển lành mạnh, dân chủ của xã hội. Tin giả đang thực sự là mối đe dọa cho sự phát triển lành mạnh của xã hội.

Tin giả đang ngày càng tinh vi và nguy hiểm khi chúng được núp dưới danh nghĩa các chiêu bài của “chủ nghĩa dân túy, chủ nghĩa mị dân” với sự cộng hưởng của truyền thông xã hội, là một trong nhưng phương thức thực hiện chiến lược “diễn biến hòa bình” của các thế lực thù địch.

Nhu cầu, điều kiện và năng lực cập nhật tin tức của công chúng Việt Nam hiện nay đang thay đổi nhanh chóng. Phạm vi tiếp nhận tin tức của con người hiện đại rộng hơn rất nhiều, có nhiều lựa chọn phương thức tiếp nhận, nhưng lại thụ động hơn, thiếu dần khả năng xác tín thông tin. Tin giả có xu hướng ngày càng diễn ra nhiều hơn, tinh vi phức tạp vì nó không hiện hình, khó phân biệt, len lỏi mọi nơi, mọi lúc, cả công khai và giấu mặt, cả thô sơ và hiện đại, cả trực tiếp và gián tiếp. Phương thức hoạt động khó nắm bắt trên tất cả các loại hình truyền thông, nhưng nhiều nhất, phức tạp nhất là trên truyền thông xã hội. Do tác hại của tin giả nhiều khi khó nhận biết, khó phân biệt thật - giả, hậu quả không dễ nhìn thấy, không rõ ràng, không phải ngay lập tức; thậm chí ai cũng nghĩ chẳng liên quan đến mình…, nên công chúng có xu hướng ít đề phòng và dễ dàng bỏ qua.

Thực tiễn trên thế giới và ở Việt Nam cho thấy, các loại hình truyền thông đang có xu hướng cố gắng theo kịp tốc độ hấp thụ tin tức của công chúng, trong khi nhu cầu tin tức của công chúng đang ngày càng gia tăng và chưa bao giờ có dấu hiệu chậm lại. Điều này tạo ra áp lực lớn đối với các tổ chức truyền thông cung cấp tin tức cho công chúng. Đây là một trong những nguyên nhân dẫn đến hệ lụy phức tạp khi mà “cung không kịp đáp ứng cầu” dẫn đến gia tăng tin giả. Truyền hình trực tiếp hay “livestream” về một sự kiện nào đó không phải là thông tin nhanh nhất, thông tin nhanh nhất hiện nay chính là tin giả, lý do là chúng đã luôn có kịch bản chuẩn bị sẵn. Trong thời gian tới, khi công nghệ cao, kể cả sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI), được lợi dụng nhiều hơn trong quá trình sản xuất và lan truyền tin giả, thì khối lượng tin giả sẽ còn tăng với tốc độ khủng khiếp hơn nhiều, lan tràn khắp nơi và đi vào từng ngõ ngách của cuộc sống; ảnh hưởng tiêu cực đến từng cá nhân, doanh nghiệp, tổ chức và đời sống kinh tế - xã hội, thậm chí đối với cả chế độ chính trị...

Tin giả và đối phó tin giả giống như trò đuổi bắt vô định mà mỗi bên đều cố gắng sử dụng những công cụ tinh vi nhất; kết quả là người đuổi càng nhanh, thì người chạy còn nhanh hơn. Khi mà các thuật toán chỉ giúp thông tin đến người đọc nhanh hơn mà chưa phân biệt để ngăn chặn được tin giả một cách hiệu quả, thì người tiếp cận thông tin cần phải tự nâng cao ý thức, năng lực, trách nhiệm xã hội để phòng chống “virus” tin giả. Đây thực sự là thách thức to lớn, nhưng cần phải vượt qua trong hoạt động phòng chống “diễn biến hòa bình”, đấu tranh phản bác âm mưu của các thế lực thù địch, bảo đảm an ninh trật tự an toàn xã hội ở Việt Nam hiện nay.

Để kiểm soát và hạn chế những tác hại của tin giả, cần xây dựng và thực hiện đồng bộ các giải pháp sau:

Một là, hoàn thiện pháp luật và tăng cường vai trò của quản lý nhà nước trong kiểm soát và giảm thiểu tác hại của tin giả.

Hai là, phát huy vai trò, trách nhiệm của nhà báo và cơ quan báo chí trong kiểm soát và giảm thiểu tác hại của tin giả.

Ba là, tăng cường kỹ năng và trách nhiệm xã hội của công chúng trong trong tiếp cận và chia sẻ thông tin.

Bốn là, tăng cường vai trò trách nhiệm của các tập đoàn truyền thông và hợp tác quốc tế trong phòng, chống tin giả.

Năm là, tăng cường nghiên cứu làm chủ khoa học công nghệ, phát triển hướng ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong phòng, chống tin giả.

Việc tăng cường “khả năng đề kháng” của người dân, xã hội, doanh nghiệp và hệ thống chính trị trước tác động của tin giả trên cơ sở kết hợp giữa “phản ứng cứng và phản ứng mềm” đang trở thành một xu hướng có tính khả dĩ cần phải được nghiên cứu và áp dụng ở Việt Nam trong thời gian tới.

Có như thế, quyền tự do ngôn luận, tự do bày tỏ ý kiến, quan điểm, thái độ của mỗi công dân đã được Hiến pháp và pháp luật Việt Nam qui định mới không quá đà dẫn đến lộng ngôn, loạn ngôn, vi phạm pháp luật, gây tác động tiêu cực đến an ninh xã hội, thuần phong mỹ tục, đến sự phát triển lành mạnh của đất nước và các giá trị đạo đức tiến bộ, công bằng xã hội.

1 nhận xét:

  1. Các trường hợp tung tin sai sự thật về dịch bệnh, gây hoang mang dư luận phải bị xử lý nghiêm khắc

    Trả lờiXóa