Giữ gìn, phát triển hệ giá trị gia đình Việt Nam trong bối cảnh hiện nay

(LLCT) - Trong những năm qua, cùng với sự phát triển của đời sống xã hội, công tác chăm lo, phát triển gia đình đã đạt được những thành tựu to lớn, góp phần vào thành công mục tiêu xây dựng gia đình Việt Nam no ấm, bình đẳng, tiến bộ, văn minh, hạnh phúc. Tuy nhiên, trong bối cảnh mới, mô hình gia đình truyền thống đang đứng trước những thách thức của sự biến đổi hệ giá trị. Vì thế, việc “giữ gìn, phát triển hệ giá trị gia đình Việt Nam" được Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng xác định là một trong những nhiệm vụ trọng tâm để xây dựng, hình thành nhân cách, phẩm chất tốt đẹp cho con người Việt Nam hiện nay.

1. Vai trò của hệ giá trị gia đình

Gia đình có vai trò, vị trí đặc biệt với mỗi cá nhân và cộng đồng xã hội, là nơi con người sinh ra, lớn lên và trưởng thành; nhân tố quan trọng cấu thành nên đời sống xã hội. Sự phát triển, tiến bộ, văn minh, no ấm, hạnh phúc của các gia đình là thước đo quan trọng để đánh giá sự phát triển của quốc gia, dân tộc. Gia đình là “trường học”, là “thiết chế văn hóa” đặc biệt, cái nôi đầu tiên góp phần dưỡng dục, hình thành những đức tính, phẩm chất tốt đẹp cho mỗi người; nơi khởi đầu, vun đắp cho những giá trị, đức tin, ước mơ và khát vọng; nơi chở che, bao bọc, tiếp thêm sức mạnh, niềm tin để mỗi người vượt qua thử thách, không ngừng trưởng thành và có nhiều đóng góp cho xã hội. Gia đình còn là nơi mong đến, chốn ước về của những người con xa quê, trong một nghĩa nào đó, gia đình còn là quê hương, nơi có tổ tiên, ông bà, cha mẹ, anh em, người thân, dòng họ. Với mỗi người dân Việt, gia đình có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, in dấu ấn sâu đậm trong suốt hành trình của một đời người.

Nếu xã hội phương Tây đề cao giá trị cá nhân thì truyền thống văn hóa phương Đông, trong đó có Việt Nam lại thiên về đề cao giá trị cộng đồng, truyền thống của gia đình, dòng họ - không gian tương tác, kết nối đầu tiên của con người trước khi nhập thân xã hội. Song hành cùng những bước thăng trầm lịch sử, các thế hệ gia đình đã có nhiều đóng góp lớn vào thành công của cách mạng, kháng chiến và công cuộc xây dựng, bảo vệ Tổ quốc trong giai đoạn hiện nay. Sự gắn kết của mô hình “Nhà - Làng - Nước” đã trở thành “hằng số văn hóa”, là truyền thống tốt đẹp, thể hiện sự gắn kết, bền chặt của mỗi gia đình với Tổ quốc, non sông. Giữ nước để giữ làng, giữ nhà; bảo vệ xóm làng cũng là bảo vệ đất nước, quê hương.

Trải qua bao biến động, thay đổi của thời cuộc, những truyền thống tốt đẹp của gia đình đã kết tinh thành hệ giá trị mang tính bền vững, đó là tinh thần yêu nước, truyền thống đoàn kết, gắn bó keo sơn; là tình yêu thương, sự đùm bọc, chở che; là truyền thống hiếu học, trọng danh dự... Ngày nay, những giá trị tốt đẹp của văn hóa gia đình truyền thống vẫn được gìn giữ, phát huy, lan tỏa, đồng thời không ngừng kiến tạo, bổ sung những giá trị, chuẩn mực văn hóa mới, đó là gia đình no ấm, hạnh phúc, tiến bộ, văn minh. Những giá trị cao đẹp ấy được vun đắp qua nhiều thế hệ, nhiều giai đoạn, thời kỳ, tạo sợi dây liên kết bền chặt giữa các thành viên, các thế hệ, khiến cho dòng chảy văn hóa gia đình truyền thống không bị đứt đoạn mà luôn có sự tiếp nối thường xuyên, liên tục.

Sự ổn định, phát triển của mỗi gia đình góp phần duy trì sự ổn định, phát triển của xã hội. Những giá trị của văn hóa gia đình truyền thống đã tạo không gian, môi trường văn hóa lành mạnh để điều chỉnh hành vi, suy nghĩ, nhận thức của con người theo hướng nhân văn, tốt đẹp; hạn chế những xung đột, bất đồng, mâu thuẫn, đẩy lùi cái xấu, cái ác, cái thấp hèn. Chủ tịch Hồ Chí Minh từng khẳng định: “Nhiều gia đình cộng lại mới thành xã hội, gia đình tốt thì xã hội mới tốt, xã hội tốt thì gia đình càng tốt. Hạt nhân của xã hội là gia đình”(1).

Nhận thức rõ về tầm quan trọng của gia đình đối với việc giáo dục, hình thành nhân cách, đạo đức con người, nhất là đối với thế hệ trẻ cũng như vai trò của gia đình đối với sự phát triển của đời sống xã hội, thời gian qua, Đảng, Nhà nước đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách, chiến lược, đề án để phát triển gia đình như: Chỉ thị số 49-CT/TW ngày 21-2-2005 của Ban Chấp hành Trung ương về xây dựng gia đình thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước; Nghị quyết số 21-NQ/TW ngày 25-10-2017 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng về công tác dân số trong tình hình mới; Quyết định số 629/QĐ-TTg ngày 29-5-2012 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chiến lược phát triển gia đình Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn 2030; các đạo luật liên quan trực tiếp đến công tác gia đình như: Luật Hôn nhân và gia đình (2000), Luật Bình đẳng giới (2006), Luật Phòng, chống bạo lực gia đình (2007, Luật Bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em (2004), Luật Thanh niên (2005, sửa đổi năm 2020), trong đó nhấn mạnh: “Gia đình là tế bào của xã hội, là môi trường quan trọng hình thành, nuôi dưỡng và giáo dục nhân cách, bảo tồn và phát huy văn hóa truyền thống tốt đẹp, chống lại các tệ nạn xã hội, tạo nguồn nhân lực phục vụ sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”, “Xây dựng gia đình Việt Nam no ấm, tiến bộ, hạnh phúc, thực sự là tổ ấm của mỗi người, là tế bào lành mạnh của xã hội”(2).

Mới đây, Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng đề ra một trong những nhiệm vụ quan trọng về công tác gia đình trong bối cảnh mới, đó là: “Tập trung nghiên cứu, xác định và triển khai xây dựng hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa và chuẩn mực con người gắn với giữ gìn, phát triển hệ giá trị gia đình Việt Nam trong thời kỳ mới”. “Thực hiện các chuẩn mực văn hóa gia đình Việt Nam ấm no, hạnh phúc, tiến bộ và văn minh. Đề cao vai trò của gia đình trong nuôi dưỡng, giáo dục thế hệ trẻ”(3).

Hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa và chuẩn mực con người có mối quan hệ gắn kết chặt chẽ với hệ giá trị gia đình. Hệ giá trị gia đình gắn chặt với các chức năng, sứ mệnh mà gia đình đảm đương, đó là nơi duy trì nòi giống, huyết thống; là môi trường giáo dục đầu tiên của mỗi người; nơi bồi đắp tình cảm, tư tưởng, trao truyền tri thức, kinh nghiệm, truyền thống văn hóa; nơi gắn kết giữa các thành viên, thế hệ. Đồng thời, gia đình cũng là khởi nguồn những ý tưởng sáng tạo về phát triển kinh tế, lao động, sản xuất, đáp ứng nhu cầu đời sống vật chất và tinh thần ngày càng phong phú, tốt đẹp cho con người.

Việc giữ gìn, phát triển hệ giá trị gia đình với những giá trị, truyền thống đẹp đã được khẳng định, lan tỏa trong suốt chiều dài lịch sử và không ngừng được bổ sung những giá trị mới có ý nghĩa trong việc giáo dục, bồi đắp lý tưởng, lối sống, nhân cách tốt đẹp cho con người; đồng thời góp phần bảo tồn, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, khơi dậy khát vọng sáng tạo, phát triển để xây dựng nước Việt Nam phồn vinh, hạnh phúc.

2. Những thuận lợi và khó khăn trong giữ gìn, phát triển hệ giá trị gia đình hiện nay

Những thuận lợi

Sau 35 năm đổi mới, đời sống vật chất, tinh thần của nhiều hộ gia đình không ngừng được cải thiện. Theo báo cáo của Tổng cục Thống kê(4), tính đến ngày 01-4-2019, cả nước có 26.870.079 hộ dân cư, tăng 4,4 triệu hộ so với ngày 01-4-2009 (trong đó số hộ ở thành thị là 9.531.605, số hộ ở nông thôn là 17.338.474 hộ, quy mô hộ bình quân cả nước là 3,6 người/hộ). Điều kiện sống và chất lượng cuộc sống của người dân không ngừng được nâng cao, thu nhập bình quân đầu người tăng từ 1.331 USD năm 2010 lên khoảng 2.750 USD năm 2020. Hầu hết hộ dân cư đang sống trong các ngôi nhà kiên cố hoặc bán kiên cố (93,1%); hệ thống thiết chế văn hóa, giáo dục, y tế được đầu tư xây dựng, 99,7% số xã đã có trường tiểu học và mẫu giáo; 99,5% số xã có trạm y tế; 58,6% số xã có nhà văn hóa, nhờ đó góp phần gia tăng tuổi thọ trung bình của người dân, từ 72,9 tuổi năm 2010 lên 73,7 tuổi vào năm 2020. Đây là những điều kiện thuận lợi để mỗi thành viên trong gia đình phát triển toàn diện, có thời gian quan tâm, chăm lo gia đình no ấm, hạnh phúc.

Bên cạnh điều kiện về mức thu nhập tăng cao thì cơ hội tiếp cận với các loại hình dịch vụ về giáo dục, văn hóa, giải trí, du lịch của mỗi thành viên trong gia đình cũng được mở rộng, góp phần nâng cao trình độ nhận thức, năng lực hiểu biết, kỹ năng làm chủ cuộc sống và xử lý tốt những tình huống phức tạp nảy sinh. Cũng theo đánh giá của Tổng cục Thống kê về tình hình chất lượng giáo dục trên toàn quốc cho thấy: “Trình độ dân trí đã được cải thiện, tỷ lệ dân số từ 15 tuổi trở lên biết đọc biết viết tăng mạnh; hầu hết trẻ em trong độ tuổi đi học phổ thông đang được đến trường, tỷ lệ trẻ em ngoài nhà trường giảm mạnh trong thập kỷ qua. Toàn quốc có khoảng 91,7% dân số trong độ tuổi đi học phổ thông hiện đang đi học. Tỷ lệ đi học chung của bậc tiểu học là 101,0%, bậc THCS là 92,8%, bậc THPT là 72,3%. Cả nước có 95,8% người dân từ 15 tuổi trở lên biết đọc biết viết, tăng 1,8 điểm phần trăm so với năm 2009”(5) .

Đánh giá về một trong những thành tựu nổi bật trong công tác gia đình thời gian qua, Đại hội XIII của Đảng nhấn mạnh: “Trong bối cảnh cách ly, giãn cách xã hội do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19, đã nổi bật lên giá trị văn hóa, đạo đức xã hội, truyền thống gia đình tốt đẹp; nhiều gương người tốt, việc tốt được nhân rộng, phát huy”(6).

Cùng với sự phát triển của đời sống xã hội, chất lượng cuộc sống mỗi gia đình đều được cải thiện về thu nhập, về cơ hội, điều kiện tiếp cận và thụ hưởng các loại hình dịch vụ văn hóa, giáo dục, y tế, thể dục, thể thao, nâng cao sức khỏe, tuổi thọ. Từ đó, mỗi thành viên trong gia đình sẽ ý thức rõ hơn về bổn phận, trách nhiệm của bản thân, góp phần làm cho gia đình ổn định, phát triển với những giá trị văn hóa của gia đình truyền thống được phát huy.

Trong bối cảnh giao lưu, hội nhập toàn cầu hiện nay, với sự hỗ trợ đắc lực của công nghệ thông tin, mạng internet, những kinh nghiệm, tri thức và bài học lịch sử của nhân loại được đăng tải rộng rãi; những nét đẹp trong văn hóa ứng xử của các mô hình gia đình thuộc các cộng đồng, tộc người, tôn giáo trong khu vực và quốc tế được giới thiệu, lan tỏa; cùng với đó là những giá trị văn hóa mới được sản sinh, kiến tạo... Đó là lượng tri thức phong phú, đồ sộ mà mỗi thành viên trong gia đình người Việt có thể dễ dàng tiếp cận để vận dụng, soi chiếu vào hệ giá trị gia đình Việt Nam truyền thống, qua đó thấy được những nét tương đồng và khác biệt, những giá trị độc đáo, đặc trưng của truyền thống gia đình cần được bảo tồn, gìn giữ, phát huy; những giá trị cũ, lạc hậu cần được nhận diện để loại trừ và đặc biệt là biết chọn lọc, tiếp biến những giá trị mới, tiến bộ, văn minh mà các gia đình trên thế giới đang thực hiện.

Theo thống kê, hiện có khoảng 68 triệu người Việt Nam sử dụng internet, hàng chục triệu người có tài khoản facebook với thời lượng tương tác trên không gian mạng lớn, năng lực ngoại ngữ của giới trẻ được cải thiện(7). Đây là những điều kiện thuận lợi trong việc mở rộng giao lưu, học tập những tinh hoa văn hóa nhân loại, nghiên cứu, vận dụng và tiếp thu những giá trị thuộc về đời sống văn hóa gia đình của các nước trong khu vực và thế giới.

Thời gian qua, cùng với sự quan tâm, chỉ đạo quyết liệt, tập trung, sâu sát của Đảng, Nhà nước với nhiều chủ trương, nghị quyết, chiến lược, đề án và các đạo luật liên quan trực tiếp đến công tác phát triển gia đình đã được tuyên truyền, phổ biến sâu rộng đến các gia đình trên mọi vùng miền của cả nước, tạo sự chuyển biến lớn trong nhận thức của cả hệ thống chính trị, cấp ủy đảng, chính quyền các cấp và quần chúng nhân dân về vai trò, vị trí của công tác xây dựng, phát triển gia đình Việt Nam trong thời kỳ mới. Cụ thể hóa chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, nhiều phong trào thi đua thiết thực được triển khai thực hiện nhằm huy động sức mạnh, sức sáng tạo của mỗi gia đình trong việc xây dựng đời sống mới ngày càng trù phú, giàu đẹp, văn minh. Điển hình như các phong trào: Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa: Toàn dân đoàn kết xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh; Ông bà, cha mẹ mẫu mực, con cháu thảo hiền; Nuôi con khỏe, dạy con ngoan; Gia đình, dòng họ hiếu học; Gia đình văn hóa; Thôn văn hóa, Làng văn hóa... đã tạo ra những đợt thi đua sôi nổi, thu hút được đông đảo các thành viên, các gia đình tham gia, góp phần xây dựng gia đình ngày càng no ấm, bình đẳng, tiến bộ, văn minh; bảo tồn, gìn giữ và phát huy những nét đẹp văn hóa của truyền thống gia đình, dòng họ.

Tuy nhiên, bên cạnh những điều kiện thuận lợi thì việc giữ gìn, phát triển hệ giá trị gia đình Việt Nam cũng đứng trước nhiều khó khăn, thách thức.

Thứ nhất, những tác động của mặt trái nền kinh tế thị trường và quá trình hội nhập toàn cầu đã làm thay đổi quan niệm của nhiều người về hệ giá trị gia đình. Xu hướng đề cao giá trị vật chất, tiền tài, danh vị xuất hiện, nhiều người sẵn sàng đánh đổi danh dự, nhân phẩm của bản thân, gia đình, dòng họ. Tính ích kỷ, chủ nghĩa cá nhân đã làm đảo lộn những giá trị văn hóa gia đình truyền thống. Một số vụ việc liên quan đến quyền sở hữu đất đai, phân chia tài sản khiến một số gia đình rơi vào cảnh lao lý, thậm chí đổ máu, gióng lên những hồi chuông báo động về những lỗ hổng trong việc giáo dục, trao truyền tri thức văn hóa, cung cách ứng xử và đạo lý làm người trong nhiều gia đình hiện nay.

Thứ hai, mặc dù công nghệ truyền thông có những tác động tích cực đối với sự phát triển của đời sống xã hội cũng như mỗi gia đình Việt, tuy nhiên, mặt trái của nó cũng đang tạo ra những khoảng cách giữa các thành viên, giữa các thế hệ. Mức độ tương tác, giao lưu, chia sẻ theo phương thức truyền thống ngày càng bị giới hạn bởi giới trẻ dành quá nhiều thời gian cho những tương tác ảo trên không gian mạng, theo đuổi những đam mê, thói quen cá nhân mà lãng quên sợi dây gắn kết với các thành viên trong gia đình và ngoài xã hội. Trong không gian của nhiều gia đình ở đô thị hiện nay, mỗi người là một thế giới riêng, khép kín dẫn đến tình trạng cha mẹ, con cái không thông hiểu nhau, cha mẹ thiếu sự quan tâm khiến các bạn trẻ rơi vào những cạm bẫy, cám dỗ, những hành động lầm lạc mà người lớn không thể lường trước để ngăn chặn.

Mặt khác, trên không gian mạng, bên cạnh những xuất bản phẩm lành mạnh, chính thống, các thế lực, thù địch, phản động đã phát tán hàng triệu văn hóa phẩm độc hại, cổ súy cho lối sống nhanh, sống gấp, đề cao sự hưởng thụ, đi ngược lại những giá trị, đạo đức, thuần phong mỹ tục. Đặc biệt, thông qua mạng xã hội, nhiều tổ chức, hội nhóm phản động đã sử dụng những chiêu bài, phương thức hấp dẫn để dụ dỗ, lôi kéo thanh thiếu niên, học sinh, sinh viên tham gia vào các hội nhóm có yếu tố nước ngoài, tuyên truyền những loại tà đạo, hay loại hình tôn giáo lạ với những hành động kỳ quặc như không thờ cúng tổ tiên, chối bỏ, cắt đứt mối quan hệ với người thân, gia đình. Các hiện tượng đó tạo nên sự biến động lớn về hệ giá trị giữa truyền thống và hiện đại với những mâu thuẫn, bất đồng đang diễn ra.

Thứ ba, trước đây, trong mô hình gia đình truyền thống, nhiều thế hệ cùng chung sống dưới một mái nhà, mọi người ứng xử có lễ nghi, phép tắc theo quy định về tôn ti trật tự, thứ bậc vai vế rõ ràng; hành vi của cá nhân được điều chỉnh bằng chuẩn mực đạo đức, dư luận cộng đồng và những quy định trong hương ước, lệ làng. Tuy nhiên, hiện nay, cùng với quá trình đô thị hóa, nhịp sống nhanh của xã hội hiện đại và do ảnh hưởng của sự giao lưu, tiếp xúc với văn hóa phương Tây, mô hình gia đình truyền thống tam, tứ đại đồng đường đang dần thu hẹp, nhường chỗ cho sự hiện diện của gia đình hạt nhân (vợ chồng - con cái), cùng với đó là mô hình kiến trúc nhà ở của các gia đình cũng có sự thay đổi. Đan xen những tín hiệu tích cực thì gia đình hiện đại cũng phải đối diện với nhiều vấn đề mới phức tạp nảy sinh như kiểu mô hình gia đình bố mẹ đơn thân, ly thân, kiểu gia đình đồng tính xuất hiện ngày càng nhiều, ảnh hưởng lớn đến việc duy trì nòi giống, huyết thống và việc giáo dục, trao truyền văn hóa cho thế hệ trẻ.

Do thiếu nền tảng tri thức, thiếu sự quan tâm, giáo dục sâu sát của gia đình, cộng đồng và các cơ quan, tổ chức liên quan mà nhiều thanh thiếu niên hiện nay có lối sống, hành động lệch chuẩn, xem nhẹ những giá trị thiêng liêng của gia đình, tình thân, dẫn đến tình trạng tảo hôn, ly hôn, sống thử trước hôn nhân, nạn nạo phá thai, dịch vụ đẻ thuê, vấn nạn bạo lực gia đình, nạn buôn bán phụ nữ và trẻ em, nạn bạo hành, xâm hại trẻ em... ngày càng gia tăng với những con số, vụ việc đáng báo động, gây phẫn nộ trong cộng đồng, xã hội.

Việt Nam đang ở thời kỳ dân số vàng và bắt đầu tiệm cận với tình trạng già hóa dân số. Nếu không có những kịch bản ứng phó tốt thì số người cao tuổi rơi vào trạng thái cô đơn, không nơi nương tựa sẽ xảy ra. Một bộ phận người cao tuổi ở một số khu đô thị, thành phố hiện nay đang phải đối diện với tình cảnh thiếu vắng sự chăm sóc, nuôi nấng của con cái trong gia đình, thiếu những thiết chế văn hóa cần thiết bên ngoài gia đình để phục vụ cho những nhu cầu về sinh hoạt, vui chơi, giải trí, nâng cao sức khỏe và đời sống tinh thần.

3. Một số giải pháp giữ gìn, phát triển hệ giá trị gia đình trong bối cảnh hiện nay

Thứ nhất, đẩy mạnh và làm tốt công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức đối với các cấp ủy đảng, chính quyền và toàn thể nhân dân về vai trò, vị trí đặc biệt quan trọng của gia đình mà Chỉ thị 49 đã khẳng định: “Gia đình là tế bào của xã hội, là nơi duy trì nòi giống, là môi trường quan trọng hình thành, nuôi dưỡng và giáo dục nhân cách con người, bảo tồn và phát huy văn hóa truyền thống tốt đẹp, chống lại các tệ nạn xã hội, tạo nguồn nhân lực phục vụ sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”, “là một nhân tố quan trọng, không thể thiếu trong sự phát triển kinh tế, xã hội của đất nước”(8).

Vì thế, các cấp, các ngành cần tạo mọi điều kiện tốt nhất về cơ chế, chính sách để mỗi gia đình có điều kiện phát triển toàn diện, nâng cao chất lượng đời sống vật chất và tinh thần. Tiếp tục thực hiện có hiệu quả các chương trình, chiến lược, đề án, các phong trào, các cuộc vận động của Chính phủ, các bộ, ngành về công tác phát triển gia đình, nhất là các phong trào: Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa, Toàn dân đoàn kết xây dựng nông thôn mới, văn minh đô thị; phong trào Gia đình văn hóa, làng, bản, ấp, thôn văn hóa... Công tác tuyên truyền, vận động cần được đa dạng hóa, không ngừng đổi mới về nội dung, hình thức với những cách làm hay, sáng tạo để nâng cao nhận thức và thu hút được tham gia đông đảo, nhiệt tình của các tầng lớp nhân dân trên mọi vùng miền, tạo ra những đợt thi đua sôi nổi với những hiệu quả thiết thực, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống của mỗi gia đình theo hướng phát triển bền vững.

Thứ hai, khơi dậy và phát huy mạnh mẽ những giá trị văn hóa của gia đình truyền thống, như lòng yêu nước, yêu quê hương, yêu thương đùm bọc lẫn nhau, thủy chung, hiếu nghĩa, hiếu học, cần cù và sáng tạo trong lao động, bất khuất kiên cường vượt qua mọi khó khăn thử thách. Nâng cao tinh thần, ý thức trách nhiệm của mỗi thành viên gia đình trong xây dựng gia đình no ấm, hạnh phúc, tiến bộ, văn minh.

Song song với việc phát huy những giá trị tốt đẹp của truyền thống văn hóa gia đình thì việc nhận diện, đẩy lùi những tư tưởng, quan niệm đã trở nên bất cập, lạc hậu, kìm hãm sự phát triển của cá nhân, gia đình như tư tưởng trọng nam khinh nữ, sự áp đặt của thế hệ đi trước, sự gia trưởng, tính bè phái địa phương, thói quen dựa dẫm, bao bọc... là việc làm cần thiết, có ý nghĩa. Đồng thời, không ngừng tiếp thu, bổ sung những giá trị mới, tiến bộ thông qua quá trình giao lưu học hỏi với các nước trong khu vực và quốc tế trên cơ sở, nền tảng của những giá trị văn hóa truyền thống, như tinh thần dân chủ, tự do trong sáng tạo, tôn trọng quyền con người, lối sống văn minh theo pháp luật, gắn trách nhiệm cá nhân với cộng đồng, xã hội; thực thi tốt kỷ luật, kỷ cương; có tinh thần chủ động, có tri thức, bản lĩnh, kinh nghiệm để ứng phó với những tình huống mới, phức tạp nảy sinh.

Thứ ba, triển khai và thực hiện tốt những điều khoản quy định trong hệ thống cơ chế, chính sách, pháp luật về công tác gia đình đã được Nhà nước ban hành, đặc biệt chú trọng việc bảo đảm quyền, trách nhiệm, nghĩa vụ của mỗi thành viên đối với gia đình, cộng đồng và xã hội. Đồng thời nghiên cứu, bổ sung, điều chỉnh những điều khoản đã trở nên bất cập. Dự báo những xu hướng, kịch bản mới mà các gia đình sẽ phải đối diện, từ đó xây dựng cơ chế, chính sách phù hợp, kịp thời. Có hình thức xử lý, giáo dục, răn đe những hành vi vi phạm chuẩn mực đạo đức xã hội, vi phạm pháp luật về công tác gia đình.

Bên cạnh đó, cần không ngừng đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng các cơ sở giáo dục, y tế, văn hóa cần thiết, đặc biệt là các không gian sinh hoạt cộng đồng, trung tâm văn hóa, văn nghệ, thể dục thể thao, các câu lạc bộ thư giãn, giải trí để người dân có cơ hội, điều kiện nâng cao thể trạng, sức khỏe, đời sống tinh thần, tăng cường khả năng giao lưu, kết nối giữa các gia đình, các cộng đồng, các nhóm xã hội, tạo không gian, môi trường văn hóa lành mạnh, góp phần nhân lên những giá trị tốt đẹp, nhân văn, đẩy lùi những tiêu cực, hạn chế.

Kiểm soát tốt những thông tin, xuất bản phẩm văn hóa trên thị trường cũng như trên không gian mạng; nắm bắt tâm tư, tình cảm của quần chúng, nhất là thanh thiếu niên để có biện pháp giáo dục, điều chỉnh, hướng con người đến những giá trị tốt đẹp của chân, thiện, mỹ.

Thứ tư, phát huy tinh thần nêu gương của những thế hệ đi trước trong gia đình; xây dựng, hình thành và lan tỏa hình mẫu những con người lý tưởng có nhân cách, phẩm chất, đạo đức tốt, có tài năng trí tuệ, có hành động, lối sống đẹp trong đời sống xã hội để truyền đi những thông điệp nhân văn. Phát huy vai trò, sứ mệnh của các cơ sở giáo dục trong việc trao truyền tri thức, kinh nghiệm để cùng với môi trường giáo dục gia đình góp phần hình thành lên những con người mới, tiếp tục xây dựng cuộc sống ngày càng tốt đẹp hơn.

Có thể nói, gia đình là thiết chế văn hóa, giáo dục đặc biệt, nơi con người sinh ra, lớn lên và được trao truyền những bài học đầu tiên về đạo lý làm người, về nhân cách, lối sống và cung cách ứng xử với đồng loại. Trải qua những thăng trầm lịch sử, các thế hệ gia đình Việt Nam đã kiến tạo, hình thành lên những giá trị văn hóa tốt đẹp, trở thành sức mạnh, điểm tựa tinh thần để mỗi cá nhân không ngừng trưởng thành, phát triển và có nhiều đóng góp cho xã hội. Trong bối cảnh hiện nay, những giá trị quý báu đó cần được lan tỏa, phát huy mạnh mẽ để giáo dục, hình thành nhân cách, phẩm chất, đức tính tốt đẹp cho mỗi người - nguồn lực quan trọng bậc nhất bảo đảm cho quá trình phát triển nhanh và bền vững ở nước ta hiện nay.

__________________

Bài đăng trên Tạp chí Lý luận chính trị số 4-2021

(1) Hồ Chí Minh: Toàn tập, t.12, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tr.300.

(2), (8) Ban Bí thư: Chỉ thị số 49-CT/TW ngày 21-12-2005 về xây dựng gia đình trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. https://tulieuvankien.dangcongsan.vn/he-thong-van-ban/van-ban-cua-dang/chi-thi-so-49-cttw-cua-ban-bi-thu-ngay-2122005-ve-xay-dung-gia-dinh-trong-thoi-ky-cong-nghiep-hoa-hien-dai-hoa-dat-2140.

(3) ĐCSVN: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, t.I, tr. 143,144.

(4), (5) http://tongdieutradanso.vn/cong-bo-ket-qua-tong-dieu-tra-dan-so-2019.html.

(6) ĐCSVN: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Sđd, t.II, tr.48.

(7) Chính phủ: Tình hình thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội năm 2020 và 5 năm 2016-2020; dự kiến kế hoạch năm 2021 và phương hướng, nhiệm vụ 5 năm 2021-2025. 

Nguồn : TS Nguyễn Huy Phòng

Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh