Từ bài học quan hệ Mỹ - Đài và Mỹ - Phi, ngẫm về chủ nghĩa thực dụng Mỹ

Khi căng thẳng Mỹ - Trung càng gia tăng, Mỹ càng ngọt ngào với Đài Bắc. Theo đài RFI, hiếm khi nào Đài Loan lại chiếm một vị trí quan trọng trong chính sách ngoại giao của Mỹ như ở vào thời điểm này.

Chính quyền Trump không ngớt lời ca ngợi thành công vượt bậc của Đài Bắc trong việc xử lý khủng hoảng COVID-19, đòi cho Đài Loan phải có một chỗ đứng xứng đáng hơn trong các định chế quốc tế và tăng tốc cung cấp vũ khí cho chính quyền của Tổng thống Thái Anh Văn. Tuy nhiên, không chắc Mỹ sẵn sàng thay đổi nguyên tắc “Một nước Trung Hoa” vốn là nền tảng trong quan hệ Mỹ-Trung.

Vào lúc dịch bệnh COVID-19 “đổ thêm dầu vào lửa” trong quan hệ Mỹ- Trung, Đài Loan trở thành một “vũ khí” của chính quyền Trump để tấn công Bắc Kinh: Nhà Trắng đề cao thành tích rực rỡ của Đài Loan chống dịch COVID-19 chỉ nhằm chứng minh rằng một nước lớn như Trung Quốc đã bất lực trước một con siêu vi, tệ hơn nữa là Bắc Kinh đã thiếu minh bạch nên đã gây ra đại dịch. 

Về mặt quân sự, ngoài việc điều tàu chiến qua eo biển Đài Loan, Mỹ chọn đúng thời điểm Tổng thống Thái Anh Văn tuyên thệ nhậm chức thêm nhiệm kỳ thứ hai để thông báo hợp đồng bán ngư lôi cho Đài Bắc.

Theo quan điểm của chuyên gia Elizabeth Economy thuộc Trung tâm Nghiên cứu về Quan hệ quốc tế Mỹ, từ trước tới nay, Quốc hội Mỹ luôn có khuynh hướng ủng hộ Đài Loan, nhưng ở cấp chính quyền, Washington “tránh lộ liễu phô trương quan điểm đó nhằm duy trì thế cân bằng vốn dễ vỡ” giữa hai siêu cường kinh tế và quân sự của Thế giới này. Dễ vỡ bởi từ những năm 1970 các chính quyền Mỹ liên tiếp luôn tôn trọng nguyên tắc “Một nước Trung Hoa”, nhưng về mặt an ninh thì Mỹ là điểm tựa quan trọng của Đài Loan. Trong khi đó, Bắc Kinh luôn xem Đài Loan là một phần lãnh thổ của mình, đồng thời Trung Quốc vẫn theo đuổi ý định thống nhất hòn đảo với 23 triệu dân này, kể cả bằng vũ lực.

Elizabeth Economy cho rằng từ ngày bước chân vào Nhà Trắng, Tổng thống Trump, về mặt chính thức, cũng tuân thủ nguyên tắc ngoại giao truyền thống nói trên, nhưng ít kín đáo hơn những đời Tổng thống tiền nhiệm. Ông đã ủng hộ Đài Loan về nhiều mặt, đặc biệt là để hòn đảo này có một vị trí xứng đáng hơn trên sân khấu chính trị quốc tế. Việc Đài Bắc thành công kiểm soát dịch COVID-19 lại càng làm tăng uy tín của hòn đảo này trong mắt lãnh đạo Mỹ.

So sánh với Trung Quốc, Washington xem đây là bằng chứng rõ rệt nhất cho thấy thế thượng phong của một mô hình dân chủ ngay cả trong việc giải quyết khủng hoảng về y tế. Mỹ cũng thừa biết rằng, càng ca ngợi tấm gương sáng của Đài Loan bao nhiêu, Bắc Kinh lại càng tức tối bấy nhiêu. Tuy nhiên, có lẽ Đài Bắc không ngây thơ để tin vào những lời đường mật của Nhà Trắng. Ngoại trưởng Mỹ tuy đã đề cao “mô hình dân chủ Đài Loan mà cả khu vực và thế giới cần noi theo”, nhưng Mike Pompeo đã khá lúng túng khi được hỏi rằng liệu Mỹ có đẩy mạnh hơn nữa quan hệ với Đài Loan, với nguy cơ mở thêm một mặt trận với Trung Quốc hay không.

Theo quan điểm của chuyên gia Abraham Denmark, thuộc trung tâm nghiên cứu Wilson Center, trụ sở tại Washington, trước mắt Mỹ và Trung Quốc vẫn còn nể nhau, chưa khai thác Đài Loan như một công cụ để tranh giành ảnh hưởng về mặt chiến lược. Điển hình là dưới áp lực của Trung Quốc, Đài Bắc vẫn phải đứng ngoài WHO. Tuy nhiên, theo chuyên gia này, nếu như Bắc Kinh cảm thấy vị thế của Đảng Cộng sản Trung Quốc, vấn đề chủ quyền của nước này hay đà vươn lên của Trung Quốc, bị đe dọa vì hồ sơ Đài Loan, có khả năng giới lãnh đạo Bắc Kinh sẽ “phản ứng gay gắt” và khi đó Mỹ sẽ “mất tất cả mọi phương tiện gây sức ép với Trung Quốc”, như ghi nhận của nhà quan sát Ryan Hass thuộc viện nghiên cứu Brookings Institution.

Về phần Tổng thống Thái Anh Văn, bà thừa biết rằng Đài Loan vẫn trong thế trên đe dưới búa giữa hai ông khổng lồ của thế giới là Mỹ và Trung Quốc. Hơn nữa về đối ngoại, Washington luôn rất thực dụng. Với Donald Trump ở Nhà Trắng, chắc chắn Mỹ sẽ không ngần ngại bỏ rơi Đài Loan, một khi Mỹ và Trung Quốc sưởi ấm quan hệ. Ngoài ra, Tổng thống Trump cũng sẵn sàng “quên”  hẳn Đài Bắc nếu việc đó có ích cho quyền lợi từ kinh tế đến quân sự và thương mại hay ngoại giao của Mỹ./.