1. Kỷ niệm 73 năm ngày truyền thống Học sinh Sinh viên Việt Nam (09/01/1950 - 09/01/2023)

 

Trần Văn Ơn sinh năm 1931, xã Phước Thạnh, huyện Châu Thành, tỉnh Bến Tre. Anh học tiểu học ở thị xã Mỹ Tho, sau cùng gia đình chuyển lên Sài Gòn. Hầu hết anh chị anh đều tham gia phong trào cách mạng, trong đó chị là Trần Thị Lễ, liệt sĩ mất năm 1948.

Tháng 8-1945, anh đậu lớp năm thứ nhất, bậc cao đẳng tiểu học tại trường Pétrus Ký (nay là THPT chuyên Lê Hồng Phong). Năm 1948-1949, anh học xong năm thứ ba bậc cao tiểu học, thi vượt lớp đỗ bằng đệ nhất Pháp (Brevet du 1er cycle). Năm học 1949-1950, khi lên lớp năm tư cao tiểu học thì Trần Văn Ơn đặc cách lên lớp Ban tú tài (lớp seconde, tương đương lớp 10 hiện nay) của trường vì đã có bằng đệ nhất cấp. Trần Văn Ơn là một học sinh chăm ngoan, hiếu nghĩa lễ độ với cha mẹ, thầy cô, bên cạnh học tập còn ham hoạt động xã hội.

Từ 1947, anh tham gia phong trào học sinh yêu nước, tham gia Hội học sinh sinh viên Việt Nam - Nam Bộ. Anh là hội viên mật của Đoàn học sinh kháng chiến nội thành, nhận nhiệm vụ tuyên truyền, vận động học sinh trong trường tham gia vào các hoạt động chống Pháp và chính quyền bù nhìn. Anh là một cột trụ của phong trào học sinh yêu nước của Trường Pétrus Ký.

Trước ngày kỉ niệm 9 năm khởi nghĩa Nam Kỳ (23/11/1940 - 23/11/1949), Pháp bắt cóc một số học sinh của trường Pétrus Ký, sau sự kiện này nổ ra cuộc bãi khóa của học sinh của 10 trường ở Sài Gòn vào ngày 23-11-1949. Trần Văn Ơn chuẩn bị thi tú tài, nhưng tích cực tham gia cuộc bãi khóa, đứng đầu nhóm học sinh của trường Pétrus Ký đi biểu tình.

Ngày 9-1-1950, Sài Gòn nổ ra cuộc biểu tình lớn của hơn 6000 học sinh-sinh viên và giáo viên các trường, yêu cầu thủ tướng Trần Văn Hữu thả ngay những học sinh, sinh viên bị bắt. 13 giờ hôm đó, chính phủ Trần Văn Hữu huy động lực lượng lớn cảnh sát đàn áp biểu tình, vòi rồng phun nước và dùi cui đánh đập tàn nhẫn người biểu tình. Bắt 150 người, đánh 30 người trọng thương.

Không lùi bước, Trần Văn Ơn cùng một số bạn bè hiên ngang tiến về phía trước lớn tiếng tố cáo tội ác, đồng thời che chở cho các em nhỏ phía sau. Theo trang tỉnh Bến Tre, trong lúc khiêng nữ sinh Tạ Thị Thâu của trường Gia Long bị cảnh sát đánh ngất, Trần Văn Ơn đã bị trúng đạn vào bụng. Theo Lê Trung Nghĩa trên Tuổi Trẻ, Trần Văn Ơn bị bắn trong lúc đang đỡ học sinh trèo lên đống củi chất sát rào để vượt tường.

Cùng với các nạn nhân khác, anh được đưa vào Bệnh viện Chợ Rẫy cứu chữa, tuy nhiên do vết thương quá nặng nên đã qua đời vào 15 giờ 30 phút chiều hôm đó. Khi đó, Trần Văn Ơn chưa đầy 19 tuổi.

Tin Trần Văn Ơn mất lập tức gây náo động trong giới học sinh-sinh viên Sài Gòn. Các học sinh được cử tới để bảo vệ xác Trần Văn Ơn tại nhà thương. Tin này mau chóng trở thành tâm điểm và đồng loạt các tờ báo lớn của Sài Gòn đã đưa tin.

Sau khi đấu tranh với nhà cầm quyền, ban đại diện học sinh trường và gia đình đem xác anh về quàn 3 ngày. Họ lập bàn thờ, đặt linh vị và tổ chức tang lễ cho Trần Văn Ơntrong trường Pétrus Ký. Toàn thể học sinh Pétrus Ký đã mang băng đen để tang anh. Hàng trăm đoàn thể đủ mọi các giới: công nhân, tri thức, thương nhân, công chức, nghệ sĩ, nhà báo, học sinh... đã đến viếng, thắp hương và đặt vòng hoa cho anh. Tổng cộng có hơn 300 vòng hoa, trong số đó có vòng hoa của những người Pháp mang dòng chữ "Soldats démocrates" (Chiến sĩ dân chủ).

Ngày 12-1-1950, lễ tang Trần Văn Ơn được tổ chức, với Trưởng ban lễ tang là giáo sư Lưu Văn Lang. Hàng chục ngàn người đến tập trung tại trường Petrus Ký. Hơn 300.000 người dân Sài Gòn xuống đường ủng hộ. Theo báo Thần chung (số ngày 14-1-1950), để hưởng ứng đám tang Trần Văn Ơn, các hiệu buôn người Việt, người Hoa, người Ấn, các hãng tư nhân khác đều đóng cửa ngày hôm đó, đồng thời các xe rước người đi đưa đám tang đều không lấy tiền, hàng mấy trăm phu xích lô tình nguyện chở hơn 300 vòng hoa. Hai đại biểu học sinh ở Trung và Bắc cũng đáp máy bay vào dự tang lễ.

Sau khi tập hợp đông đủ, đúng 7 giờ 30 phút, đoàn người bắt đầu khởi hành, đi qua các con đường của Sài Gòn, tới nhà vĩnh biệt đón thi hài anh. Học sinh mang theo biểu ngữ, di ảnh Trần Văn Ơn. Dẫn đầu đoàn biểu tình là nhân sĩ trí thức như Lưu Văn Lang, luật sư Trịnh Đình Thảo, Nguyễn Hữu Thọ..., cùng một số người Pháp. Ước tính có 25.000 người đi trong đoàn, cùng với rất nhiều dân chúng Sài Gòn hai bên đường đón tiếp hưởng ứng. Quan tài anh sau khi đưa ra khỏi nhà vĩnh biệt, về nghĩa trang Chợ Lớn để chôn cất.

Tại nghĩa trang Chợ Lớn, nhiều điếu văn tưởng niệm Trần Văn Ơn. Có đoạn:

“Chúng ta sẽ không bao giờ quên được ngày 9-1, ngày mà anh Ơn và các bạn học sinh, sinh viên đã vui lòng đem xương máu, sinh mạng của mình đổi lấy tự do cho các bạn bị giam cầm. Tinh thần bạn Trần Văn Ơn bất diệt!"

Đám tang Trần Văn Ơn đã trở thành một "cuộc biểu dương lực lượng của đồng bào yêu nước Sài Gòn - Chợ Lớn", chống lại chính quyền thực dân Pháp.

Tháng 2-1950, tại Đại hội toàn quốc Liên đoàn Thanh niên Việt Nam lần thứ nhất ở Việt Bắc, quyết định lấy ngày 9-1 hàng năm làm Ngày truyền thống Học sinh Sinh viên Việt Nam.

Ngày 11-1-1979, Thủ tướng Phạm Văn Đồng ký Quyết định công nhận liệt sĩ cho Trần Văn Ơn.

Tháng 3-2000, Trần Văn Ơn được truy tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân.

Tên anh được đặt cho đường và trường học ở Thành phố Hồ Chí Minh, Biên Hòa, Thanh Hóa, Đồng Hới. Ngoài ra, còn được đặt cho giải thưởng Trần Văn Ơn, dành cho học sinh khối chuyên nghiệp và dạy nghề do Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh tổ chức.