Yếu tố chính trị trong cuộc chiến chống đại dịch ở Việt Nam

Theo trang tin thediplomat.com (Rome) vừa đăng bài viết có tiêu đề “Chính trị nội bộ trong cuộc chiến chống dịch ở Việt Nam” của Tiến sĩ Nguyễn Việt Phương, nhà nghiên cứu về các vấn đề an ninh, phi hạt nhân hóa tại Hà Nội, từng là nghiên cứu viên Trung tâm Belfer, trường Kennedy thuộc Đại học Harvard (Mỹ),

nội dung chính như sau:

Giữa lúc đại dịch COVID-19 tiếp tục tàn phá khắp thế giới, Việt Nam vẫn là một trong số ít những điểm sáng, bên cạnh một số quốc gia, lãnh thổ ở châu Á - Thái Bình Dương khác như Hàn Quốc, lãnh thổ Đài Loan (Trung Quốc) và New Zealand. Sau một tuần không có bệnh nhân mới, Thủ tướng Việt Nam Nguyễn Xuân Phúc đã quyết định nới lỏng về thực hiện cách ly xã hội trên toàn quốc.

Nếu so với Đài Loan, Hàn Quốc hay New Zealand, Việt Nam có thể được coi là kém lợi thế do có quy mô nền kinh tế nhỏ hơn, dân số đông hơn và có đường biên giới khá dài với Trung Quốc. Chỉ mới năm ngoái, Việt Nam được tổ chức Sáng kiến Đe dọa Hạt nhân (NTI) và Trung tâm An ninh Y tế Johns Hopkins xếp hạng thứ 50 trong số 195 quốc gia xét về mức độ sẵn sàng đối phó với dịch bệnh và đại dịch, thấp hơn nhiều so với Hàn Quốc (xếp thứ 9), New Zealand (thứ 35), hoặc thậm chí những nước vẫn đang đối phó với hàng trăm nghìn ca nhiễm SARS-CoV-2 như Mỹ (thứ nhất), Pháp (thứ 11) hoặc Italy (thứ 31).

Nhiều lời giải thích đã được đưa ra để lý giải cho thành tích của Việt Nam trong cuộc chiến chống COVID-19, trong đó có chiến lược truy vết và giám sát quyết liệt các ca bệnh tiềm ẩn nhờ vào cả hệ thống chính trị và xã hội; sự cảnh giác được duy trì bởi chính phủ, vốn chưa bao giờ coi COVID-19 như một loại bệnh cúm thông thường; truyền thống dân tộc chủ nghĩa gia tăng trong những thời điểm khó khăn; hay thậm chí là văn hóa mang tính tập thể của xã hội Việt Nam xuất phát từ truyền thống Nho giáo lâu đời. Tuy nhiên, những giải thích mang tính khái quát như vậy đã không đề cập đến một số đặc điểm của nền chính trị nội bộ Việt Nam, vốn là những yếu tố đã góp phần tạo nên thành tích tương đối tốt của Việt Nam trong cuộc chiến chống COVID-19.

Một điểm đáng chú ý hiếm khi được cả báo chí trong và ngoài nước nhắc đến khi phân tích chiến lược của Việt Nam trong đối phó với đại dịch COVID-19 là Chính phủ Việt Nam chưa có người đứng đầu Bộ Y tế kể từ tháng 11/2019. Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam đã được giao nhiệm vụ phụ trách Bộ Y tế trong khi vị trí bộ trưởng vẫn bỏ trống, và có lẽ sẽ vẫn như vậy cho đến khi đại dịch được kiểm soát.

Tuy nhiên, Bộ Y tế và mạng lưới các trung tâm kiểm soát, phòng ngừa dịch bệnh của Bộ này trên cả nước, dù có sự lãnh đạo chắp vá và nguồn lực hạn chế, đã chứng tỏ là công cụ hữu hiệu cho nỗ lực của Chính phủ nhằm ngăn chặn COVID-19. Thành công này xuất phát từ nhiều bài học mà Việt Nam đã rút ra được trong đợt dịch SARS năm 2003 và sau đó là dịch cúm lợn H1N1 năm 2009. Nhưng sự hoạt động suôn sẻ của chiến lược y tế công cộng chống lại đại dịch cũng là nhờ những nỗ lực trước đó của các cựu lãnh đạo Bộ Y tế trong việc xây dựng năng lực phòng chống dịch bệnh của Việt Nam.

Tuy nhiên, chỉ một Bộ Y tế có năng lực vẫn không đủ để kiểm soát tình hình, mà toàn bộ Chính phủ phải hành động nhanh chóng và hiệu quả nhằm huy động mọi nguồn lực sẵn có cho chiến dịch chống COVID-19 đầy tốn kém này. Ngoài ra, Chính quyền Trung ương và địa phương cũng phải minh bạch trong giao tiếp với công chúng nhằm giành được sự tin tưởng vốn rất cần thiết cho quá trình thực thi các lệnh cách ly và giãn cách xã hội.

Ngoài ra, khác với Trung Quốc, nơi Internet và mạng xã hội được giám sát và kiểm soát chặt chẽ, cư dân mạng Việt Nam được tận hưởng một không gian mạng tương đối tự do hơn, với trên 70% dân số truy cập Internet, 58 triệu tài khoản trên Facebook và 62 triệu tài khoản trên Google (cả Facebook và Google đều bị cấm ở Trung Quốc). Với mức độ thâm nhập Internet và mạng xã hội như vậy trong xã hội Việt Nam, việc cố gắng che giấu tình hình thực sự của đại dịch đối với công chúng sẽ là điều không khôn ngoan, mà thay vào đó là nên thẳng thắn và chủ động như Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã thể hiện trong hơn 3 tháng qua.

Bằng cách nhanh chóng đưa ra những biện pháp nghiêm ngặt như giãn cách xã hội và đóng cửa biên giới để chống lại sự lây lan của dịch COVID-19, đồng thời đề xuất một số gói kích thích nhằm giảm bớt gánh nặng tài chính cho người dân và doanh nghiệp Việt Nam, và thậm chí là giang tay hỗ trợ những quốc gia khác bị ảnh hưởng bởi dịch bệnh, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã có được sự ủng hộ mạnh mẽ của công chúng Việt Nam. Người dân Việt Nam dường như là một trong những dân tộc đang có lòng tin nhất trên toàn cầu về cách thức mà chính phủ đối phó với đại dịch COVID-19.

Giờ đây, khi suy thoái kinh tế toàn cầu gần như chắc chắn sẽ diễn ra, đồng thời những tác động tiêu cực do các biện pháp nghiêm ngặt về giãn cách xã hội của Chính phủ đối với nền kinh tế trong nước dường như không thể tránh khỏi, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã giao cho các quan chức chính phủ nhiệm vụ chuyển sang kiểm soát đại dịch bằng mọi giá và giảm thiểu tác động của nó đối với nền kinh tế và xã hội.

Xét sự thành công tương đối của Việt Nam trong ngăn chặn COVID-19, mặc dù dân số đông và có mối quan hệ chặt chẽ với một số nước bị ảnh hưởng nặng nề như Trung Quốc hoặc Hàn Quốc, việc các quốc gia khác đang phải vật lộn với tỷ lệ lây nhiễm và tử vong cao do dịch COVID-19 phải học hỏi kinh nghiệm và áp dụng các biện pháp phòng ngừa như của Việt Nam là điều hợp lý. Tuy nhiên, họ đồng thời cũng nên hiểu rằng chính những nét đặc thù của chính trị nội bộ ở Việt Nam mới là tác nhân dẫn đến sự phản ứng hiệu quả đáng ngạc nhiên như vậy từ Chính phủ và người dân Việt Nam nhằm chống lại đại dịch. Rốt cuộc thì sự chuẩn bị lâu dài và đầy đủ, trách nhiệm của các quan chức cấp cao ở cả trung ương lẫn địa phương, cùng với sự minh bạch trong việc truyền đạt các biện pháp nghiêm ngặt và thường là khó khăn như giãn cách xã hội và cách ly sẽ luôn có tầm quan trọng hàng đầu trong cuộc chiến chống COVID-19, hoặc bất kỳ dịch bệnh truyền nhiễm nào trong tương lai./.

Hoa Chanh