NHẬN DIỆN VÀ CHUNG TAY LOẠI BỎ TIN TỨC GIẢ (FAKE NEWS)!

1. Tin tức giả là gì?

Tin tức giả (tiếng Anh - Fake News) là tin rác, tin giả mạo, bịa đặt hoặc tin lừa đảo, hình thành dạng tin tức bao gồm thông tin không qua kiểm chứng, thông tin xuyên tạc, sai sự thật một cách có chủ ý hoặc trò lừa bịp được lan truyền qua phương tiện truyền thông tin tức truyền thống (sách, báo, tờ rơi...và phát sóng) hoặc truyền thông đa phương tiện và phương tiện truyền thông xã hội.

Đặc biệt, trong kỷ nguyên kỹ thuật số với mạng Internet, máy tính bảng, smart-phone được sử dụng phổ biến ở khắp mọi nơi, làm cho mọi người được kết nối với nhau bất kể không gian, thời gian, quốc tịch, màu da đã mang lại và gia tăng việc sản xuất, sử dụng, lan truyền tin tức giả. Đôi khi tin tức giả của truyền thông xã hội cũng đã xâm nhập, thẩm lậu vào truyền thông chính thống. Tin tức giả thể hiện dưới dạng văn bản, hình ảnh và các Video clip được cắt, ghép, chỉnh sửa.

Fake news có các dạng thức cơ bản sau: châm biếm, đùa cợt; kết nối sai; nội dung sai lệch; bối cảnh sai; nội dung mạo danh; nội dung bị thao túng; nội dung bịa đặt. Tin tức giả có 02 loại: loại thứ nhất, thông tin hoàn toàn giả mạo, không chính xác; loại thứ hai, thông tin có một phần sự thật nhưng không hoàn toàn chính xác, do người viết không kiểm chứng toàn bộ sự thật trước khi đăng tải, chia sẻ hoặc có thể họ lồng ghép quan điểm cá nhân, phóng đại một phần câu chuyện đó. Fake news đã được hãng từ điển Collins chọn là từ của năm 2017. Từ này đã được sử dụng với tần suất chưa từng thấy, tăng 365% kể từ năm 2016.

2. Ai phát tán tin tức giả?

Có thể tạm thời chia làm 03 nhóm đối tượng:

- Nhóm 1: Các cá nhân tham gia mạng truyền thông xã hội để học tập, nghiên cứu, giao lưu, kết nối với gia đình, bạn bè và giải trí đã tạo, đăng, chia sẻ thông tin chưa kiểm chứng. Qua đó, vô tình hình thành tin tức giả không chủ ý.

- Nhóm 2: Các cá nhân,nhóm người, tổ chức thực hiện việc sản xuất, phát tán tin tức giả phục vụ cho hoạt động sản xuất, kinh doanh, thương mại, tài chính...

- Nhóm 3: Các cá nhân, nhóm người, tổ chức thực hiện các động cơ vụ lợi hoặc chính trị đen tối.

3. Mục đích của những cá nhân, tổ chức sản xuất, phát tán tin tức giả?

- Nhóm 1: Câu View, câu Like thể hiện bản thân, muốn nổi tiếng, tạo ấn tượng với người khác hoặc thỏa mãn một nhu cầu nào đó.

- Nhóm 2: Tạo thông tin sai lệch, thất thiệt, không đúng sự thật để câu view, câu like, tạo ra các hiệu ứng tâm lý đám đông, dẫn dắt mọi người tin, nghe, làm theo để thực hiện mục đích trục lợi về kinh tế, tài chính.

- Nhóm 3: Tạo các thông tin giả tạo, giả mạo, xuyên tạc, bịa đặt, vu khống để lừa dối công chúng hoặc hình thành “thuyết âm mưu”, gây ra tâm trạng hoang mang, lo lắng, mất niềm tin, mất phương hướng nhằm thực hiện mục đích chính trị ở một mức độ nào đó.

4. Tại sao tin tức giả lại được tiếp nhận, chia sẻ, lan truyền nhanh?

Bởi vì:

- Trên nền tảng truyền thông đa phương tiện, mạng Internet, các trang tìm kiếm và mạng xã hội như: Facebook, YouTube, WhatsApp, WeChat, Instagram, Twitter... giúp các cá nhân dễ dàng truy cập tin tức giả, làm cho tin tức giả có xu hướng trở thành siêu virus trong công chúng, khuếch tán, lan truyền với tốc độ chóng mặt.

- Tin tức giả thường xuất phát và ẩn mình trong các sự kiện nóng, gây tranh cãi, các vấn đề được dư luận xã hội quan tâm trong đời sống thực, như: các sự kiện chính trị quan trong trong nước và thế giới; các vấn đề liên quan đến chiến tranh, xung đột, khủng bố, thiên tai, dịch bệnh, an ninh - an toàn; các vấn đề kinh tế, văn hóa, xã hội.

- Tin tức giả thường có những tít giật gân, gây chú ý, có hình ảnh được chỉnh sửa, có những thông tin pha trộn giữa thật và giả một cách có chủ ý; có các đường liên kết với các trang người dùng tìm kiếm, các thông tin quảng cáo, các Apps, các phần mềm tải miễn phí...; ngoài ra, người tạo tin tức giả có thể bằng cách này hay cách khác mạo danh tổ chức, cá nhân có thẩm quyền hoặc thông qua những người nổi tiếng, các ngôi sao, “các nhân vật có ảnh hưởng xã hội”, bạn bè, người thân để phát ngôn, đăng tải, chia sẻ thông tin dẫn đến sự quan tâm, theo dõi, nhanh chóng tiếp nhận tin, chia sẻ càng tăng mà không cần kiểm chứng, xác minh.

- Hơn nữa, chính con người chịu sự tiếp nhận, phổ biến tin tức và tin tức giả; luôn có nhu cầu tìm kiếm, tiếp nhận thông tin mới. Tin tức giả đánh đúng, trúng và nhanh vào tâm lý con người là tò mò, dễ bị kích thích, cuốn hút vào các thông tin khác lạ, mới mẻ, thông tin ngạc nhiên, thông tin “nóng”; và khi đã tiếp nhận thông tin mới thì muốn thể hiện mình là người hiểu biết, biết trước dẫn đến việc bổ sung thông tin, chuyển tiếp, chia sẻ thông tin sai lệch mà không dừng lại xác minh, kiểm chứng. Qua khảo sát của các nhà mạng cho thấy: các nước Tây Âu, Mỹ có khoảng gần 20% số người chia sẻ thông tin của bạn bè, người thân, người nổi tiếng ngay sau khi mới đọc tiêu đề bài viết, ảnh hoặc video clip; còn ở Việt Nam có tỷ lệ chiếm khoảng 30%. Kết quả là cộng đồng mạng khổng lồ hình thành xung quanh một mẩu tin tức giả mà không có bất kỳ sự kiểm tra, đánh giá hoặc xác minh. Từ một thông tin giả có tính cá nhân hóa trở thành thông tin mạng có tính xã hội hóa cao độ. Ở Việt Nam đã có câu thành ngữ: "Tam sao thất bản", còn trên mạng xã hội một thông tin giả ban đầu có thể thành triệu triệu tin giả được thêu dệt, làm cho người tiếp nhận lạc trong mê hồn trận.

5. Hệ lụy từ tin tức giả?

Tin tức giả được tạo ra, phát tán bởi các cá nhân hoặc một nhóm người trên không gian ảo của mạng xã hội nhưng mang đến những hệ lụy và hậu quả khôn lường cho các nhóm đối tượng khác nhau và cho xã hội ở cuộc sống thực.

- Tạo ra sự nhìn nhận, hiểu biết sai lệch về vấn đề hoặc sự kiện mà người tiếp nhận thông tin đang quan tâm dẫn đến việc chuyển tiếp thông tin sai, hành động sai.

- Gây tâm trạng hoài nghi, bất ổn, hoang mang, lo sợ buộc người hay nhóm người tiếp nhận thông tin hình thành các xu hướng (trends) tiêu cực trong xã hội mà con người ta phải lãng phí thời gian, công sức, tiền của cho những việc không đáng có, thậm chí nguy hiểm đến tính mạng.

- Tạo nên hiệu ứng tâm lý đám đông chạy theo một cái gì đó mơ hồ, làm đảo lộn đời sống kinh tế, văn hóa, xã hội ở một bộ phận cư dân cư hay một khu vực nào đó, thậm chí ở phạm vi quốc gia. Thực tế đầu tháng 3 vừa qua, khi dịch Covid-19 xuất hiện trở lại, lợi dụng tình hình đã có một số người tung tin tức giả nhằm trục lợi làm cho một bộ phận dân cư tháo chạy khỏi thành phố, hàng hóa ở các siêu thị, cửa hàng bị vét sạch mang về nhà tích trữ với giá cắt cổ là một ví dụ cho thấy tác hại của fake news.

- Mưa dầm thấm lâu, các tin tức giả mạo sẽ dẫn tới phá rã các giá trị tinh thần của xã hội, gây khủng hoảng niềm tin, mất phương hướng cho con người, kích động dân chúng phản loạn... gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới an ninh chính trị - trật tự an toàn xã hội.

6. Chặn đứng fake news bằng cách nào?

Việt Nam chúng có khoảng 97 triệu dân, trong đó có khoảng 60 triệu người dùng smart-phone. Theo thống kê của Facebook năm 2018 cho biết, 60 triệu người Việt Nam có tài khoản Facebook và khoảng 30 triệu người đăng ký sử dụng tài khoản của các trang mạng xã hội khác.Do đó, tin tức giả hàng ngày, hàng giờ đang lan tràn khắp thành thị đến nông thôn, từ đồng bằng đến rừng núi, ảnh hưởng từ trẻ em đến người già, từ người lao động đến các trí thức hay các chính khách, không từ bất kỳ ai. Bệnh cạnh đó, với nền tảng kỹ thuật của ta chưa thể và không thể kiểm soát hết được những tin tức giả, thông tin xấu độc. Vì vậy, chặn đứng fake news cần sự hiểu biết, tuân thủ pháp luật và sự đồng lòng, chung sức của mọi người, sự quản lý chặt chẽ của Nhà nước.

*Đối với từng cá nhân:

- Tìm hiểu, nghiên cứu, nắm vững các kiến thức về luật pháp, đặc biệt là Luật An ninh mạng; mọi người có quyền tự do thông tin, báo chí, ngôn luận song phải đề cao tinh thần thượng tôn pháp luật. Hãy làm người công dân tốt, anh hùng trong đời thường bằng các hành động cống hiến cho dân, cho Nước chứ đừng làm anh hùng bàn phím.

- Nâng cao hiểu biết về văn hóa, chính trị - xã hội; giữ vững niềm tin vào Đảng, Nhà nước và Chính phủ, phát triển tư duy phản biện; có bản lĩnh trước những thông tin không chính thống trên mạng xã hội, thông tin chưa qua kiểm chứng để không bị nó tác động, lôi cuốn dẫn đến Like, Share.

- Nhạy bén,cẩn trọng sàng lọc thông tin, hình thành các kỹ năng đánh giá, thẩm định, kiểm soát thông tin một cách chắc chắn, đó là: xác định nguồn thông tin để hiểu nhiệm vụ, mục đích của nó; kiểm tra tác giả; địa chỉ các trang Web, Website, đường links có đáng tin cậy hay không; đọc để hiểu toàn bộ nội dung thông tin, đánh giá chất lượng bài viết, nội dung các bình luận; kiểm tra các hình ảnh, các video clip xem có bị cắt xén, chỉnh sửa; xem xét về bối cảnh xuất hiện thông tin với các sự kiện đã diễn ra và các hình ảnh kèm theo; tiếp tục đối chiếu, so sánh với các thông tin chính thống và các vấn đề xảy ra ngoài thực tế cuộc sống; khi cần thiết có thể hỏi ý kiến mọi người xung quanh hoặc các chuyên gia để từ đó xác định chính xác tịn tức thật hay fake news.

- Khi đã xác định chính xác hoặc nghi ngờ thông tin nhận được là tin tức giả, tuyệt đối không like, share tới những người khác trên công đồng mạng cũng như ở ngoài xã hội. Với những thông tin lừa đảo, thất thiệt, xấu độc cần mỗi người chúng ta kiên quyết vạch mặt, ngăn chặn, đấu tranh, phản bác; cảnh báo cho mọi người biết để đề phòng và báo ngay cho cơ quan chức năng xử lý.
- Tích cực đưa, chia sẻ những thông tin tốt, thông tin chính thống; những tin, bài phản ánh về công cuộc đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; những tập thể, cá nhân điển hình tiên tiến, truyền thống quê hương, đất nước... để lan toả các giá trị tốt đẹp, nhân văn trong toàn xã hội; lấy các tốt át cái xấu, lấy cái tích cực đẩy lùi tiêu cực.

* Đối với Nhà nước và các cơ quan chức năng có thẩm quyền

- Đẩy mạnh việc nâng cao dân trí, bồi dưỡng kỹ năng sử dụng mạng xã hội, xây dựng ý thức thượng tôn pháp luật của các tầng lớp nhân dân để không còn các hành động tạo, phát tán, lan truyền tin tức giả; có đủ khả năng nhận biết tin tức thật, giả; không like, share tin tức giả mạo, thông tin sai sự thật để nhằm các mục đích khác nhau.

- Tăng cường quản trị, kiểm soát, kiểm duyệt thông tin của truyền thông xã hội, mạng xã hội; đặt ra các khuôn khổ pháp lý cho các nhà mạng đang hoạt động ở Việt Nam hoặc liên quan tới Việt Nam.

- Xây dựng cơ quan an ninh mạng và các nền tảng kỹ thuật cùng hệ thống luật pháp về thông tin và truyền thông tiên tiến, đủ mạnh để bảo đảm hiệu lực, hiệu quả trong việc ngăn ngừa, kiểm soát, chặn đứng và đẩy lùi tin tức giả; dọn “rác rưởi” trên không gian mạng.

- Xử lý nghiêm khắc và không khoan nhượng với các cá nhân, nhóm người, tổ chức sản xuất, phát tán, lan truyền tin tức giả trên các phương tiện truyền thông nói chung và truyền thông mạng xã hội nói riêng, nhất là những kẻ tung tin thất thiệt, xuyên tác, lừa đảo và thông tin xấu độc gây dư luận xấu trong xã hội, xúc phạm đến nhân phẩm, làm ảnh hưởng đến sức khỏe, tính mạng của con người hoặc gây thiệt hại về kinh tế, mất ổn định chính trị - an ninh, an toàn xã hội.

- Phát huy sức mạnh của của truyền thông chính thống bảo đảm cung cấp thông tin đúng, trúng, nhanh nhạy, chính xác, hấp dẫn, sắc xảo, kịp thời, có tính giáo dục, tính định hướng cao. Cung cấp thông tin đầy đủ, minh bạch và lên tiếng kịp thời trước các vấn đề mới, nóng, các sự kiện, các vấn đề dư luận xã hội quan tâm, kẻ xấu hay lợi dụng nhòm ngó, nói xấu, xuyên tạc để tin tức giả không còn đất sống.

Yêu Tổ quốc trong lúc này còn thể hiện ở hành động không Like, không Share, không tin, không nghe, không hoảng loạn với tin tức giả. Hãy chặn đứng và loại bỏ fake news ra khỏi đời sống của chúng ta!

HOA CHANH (St)